- Global Voices in het Nederlands - https://nl.globalvoices.org -

Negatieve invloed van COVID-19 pandemie op digitale rechten in Balkanlanden

Categorieën: Oost- & Midden-Europa, Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Montenegro, Servië, Bestuur, Burgermedia, Digitaal activisme, Gezondheid, Mensenrechten, Politiek, Rampen, Vrijheid van meningsuiting, GV Advocacy
[1]

Illustratie: Igor Vujčić. Gebruikt met toestemming van Stichting SHARE.

Lees ook de speciale editie van Global Voices over de globale impact van COVID-19 [2].

Incidenten van willekeurige aanhoudingen, surveillance, afluisteren van telefoongesprekken, inbreuk op privacy en andere schendingen van digitale rechten zijn drastisch gestegen in Centraal en Zuid-Oost Europa nu regeringen noodwetten uitvaardigen om de COVID-19-uitbraak te bestrijden. Het in Belgrado gevestigde Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) en de organisatie voor digitale rechten SHARE Foundation hebben een blog opgestart namens “Digitale Rechten in tijden van COVI-19 [3]” waarin deze ontwikkeling gedocumenteerd wordt.

In antwoord op de coronaviruspandemie verhogen sommige regeringen surveillance en censuur, en beperken ze de vrije informatiestroom [4]. Door deze overheidsmaatregelen worden mensenrechten regelmatig met de voeten getreden.

Bojan Perkov, beleidsonderzoeker van de SHARE Foundation. Formele foto, gebruikt met zijn toestemming.

De BIRN en SHARE blog omvat ook een functie die het publiek uitnodigt op hun databank incidenten te melden. Bojan Perkov, beleidsonderzoeker bij de stichting SHARE, schreef een samenvatting van de bevindingen [5] waarin hij het volgende noteerde:

Dosadašnja saznanja dve organizacije pokazuju da su najproblematičniji višestruki problemi sa privatnošću osoba u karantinu, širenje dezinformacija i opasnih zabluda u vezi sa virusom u onlajn medijima i putem društvenih mreža, kao i povećanje internet prevara.

De informatie die de twee organisaties tot nu toe verzameld hebben, toont aan dat de meest problematische [schendingen] meerdere problemen betreffen in verband met de privacy van personen die onder quarantaine geplaatst worden, het verspreiden van desinformatie en gevaarlijke, verkeerde opvattingen in verband met het virus in de online media en via sociale netwerken, en bovendien een toename van internetzwendel.

De data, verzameld door de twee organisaties via de databasefunctie van de blog, geven aan dat in de afgelopen twee weken 80 mensen aangehouden werden, en sommigen gevangen gezet, vanwege het verspreiden van nepnieuws en desinformatie, met de meest draconische voorbeelden in Turkije, Servië, Hongarije en Montenegro.

In Montenegro en Moldavië maakten de regeringen gegevens publiek over de persoonlijke gezondheidstoestand van mensen met het COVID-19 virus, terwijl in Kroatië en Roemenië officiële websites en computersystemen van ziekenhuizen te lijden hadden onder cyberaanvallen. Sommige landen, zoals Slovakije, overwegen de opheffing van rechten, vastgelegd in de algemene verordening inzake gegevensbescherming van de EU (EU General Data Protection Regulation – GDPR), en Servië legde bewaking en het traceren van telefoongesprekken op om persoonlijke bewegingsvrijheid te beperken.

Mogelijk geïnfecteerde burgers werden verplicht zich te onderwerpen aan nieuwe vormen van wettelijke controle. In Servië werd de noodtoestand uitgeroepen en moeten alle buitenlanders bij aankomst in quarantaine gaan. Tijdens een persconferentie op 19 maart verklaarde president Aleksandar Vučić dat de politie Italiaanse telefoonnuummers volgt [6], controleert welke burgers gebruik maken van roaming en constant hun locatie nagaat. Dit was specifiek gericht op leden van de Servische diaspora die terugkwamen uit Italië en verondersteld werden thuis in zelf-isolatie te gaan. Hij waarschuwde ook dat het achterlaten van mobiele telefoons geen zin heeft, omdat de staat nog een “andere manier” heeft om de burgers te volgen als ze de quarantaine niet respecteren, maar verklaarde niet op welke manier.

In het naburige Montenegro besliste het Nationale Coördinatieorgaan voor Infectieziekten de voor- en familienamen van mensen die in quarantaine moeten gaan, [7] te publiceren, nadat het bepaald had dat sommigen de maatregel niet respecteerden en daardoor “heel Montenegro in gevaar brengen”. Een burgeralliantie betwistte deze maatregel [8] door een klacht in te dienen bij het constitutionele hof van Montenegro.

In Kroatië openden verontruste burgers een website “samoizolacija.hr [9]” (wat “zelf-isolatie” betekent), waarop blijkbaar eender wie anoniem overtreders van de quarantaine konden melden bij de politie. De website werd vervolgens gesloten [10], en het Ministerie van Binnenlandse zaken startte een strafrechterlijk onderzoek wegens verdenking van inbreuk op privacyrechten.

Het crisishoofdkwartier van de Federatie van Bosnië en Herzegovina vaardigde een aanbeveling [11] uit over hoe persoonlijke gegevens van burgers die de preventiemaatregelen niet respecteren, gepubliceerd mogen worden. Overheidsinstellingen op cantonaal en locaal niveau begonnen data te publiceren over mensen in isolatie en zelf-isolatie, inclusief lijsten van mensen die besmet zijn door het Coronavirus. In antwoord daarop publiceerde het Agentschap voor de bescherming van persoonsgegevens van Bosnië en Herzegovina op 24 maart een beslissing waarin de publicatie van persoonlijke gegevens van op het Coronavirus positief geteste burgers, of diegenen die in isolatie of zelf-isolatie moeten gaan, verboden wordt [12].

De bovenvermelde gevallen van online publicatie van gezondheidsgegevens betekenen een directe inbreuk op de gegevensbeschermingswetten, die zulke gegevens bepalen als beschermd op het hoogste wettelijke niveau.

Perkov bracht ook de kwestie ter sprake of deze maatregelen effectief zijn, in het bijzonder omdat dit mensen in gevaar brengt. In Montenegro zijn besmette burgers wiens identiteit op sociale netwerken onthuld werd [13], slachtoffer geworden van haatzaaierij.

Dalje, da li je ideja javno posramljivanje ljudi koji ne poštuju samoizolaciju ili smanjenje broja prekršaja? Kriterijumi proporcionalnosti i neophodnosti takođe su na veoma tankim osnovama i bez adekvatne opravdanosti. Mogu se postaviti pitanja da li je zaista neophodno objaviti imena svih građana u samoizolaciji po adresi stanovanja javno na internetu i da li je to jedini način da se obezbedi poštovanje zakona.

Verder is de vraag: is de achterliggende gedachte van de maatregelen de mensen, die de verplichting van zelf-isolatie niet respecteren, publiek in verlegenheid te brengen of het terugdringen van het aantal inbreuken? De criteria van proportionaliteit en noodzakelijkheid werden niet voldoende gerespecteerd en hun doeltreffendheid niet gerechtvaardigd. Vraag is of het echt noodzakelijk is de namen van burgers in zelf-isolatie online te publiceren, met hun thuisadres, en of dit werkelijk de enige manier is om het respecteren van de wet te garanderen.