Bouwplaats van de metrolijn van Thessaloniki gezien vanuit een tunnel. Wikimedia Commons, foto en bijschrift Geraki, CC-A-SA 3.0
In Griekenland komen er gewoonlijk tijdens graafwerkzaamheden archeologische sites tevoorschijn. In Thessaloniki [nl], de tweede metropool van Griekenland, werd tijdens de aanleg van een nieuwe metrolijn een grote archeologische site ontdekt [gr]. Overheidsfunctionarissen, archeologen en plaatselijke inwoners discussiëren over de te volgen strategie om tegelijkertijd het verleden te behouden en hun stad te moderniseren.
De metrolijn van Thessaloniki [en] is een ondergronds vervoerssysteem in aanbouw in Thessaloniki, de op twee na grootste stad in Griekenland, wiens agglomeratie meer dan 1 miljoen mensen [en] telt. In deze stad die vaak wordt omschreven als de noordelijke hoofdstad van Griekenland, zal de eerste bestuurderloze metro in het land worden gerealiseerd.
In juni 2006 werd met de bouw gestart en de metrolijn zou oorspronkelijk in oktober 2012 worden voltooid, een symbolische datum die samenvalt met de honderdjarige bevrijding van Thessaloniki van de Ottomaanse heerschappij [en] op 26 oktober 1912. In september 2018 werd op de Thessaloniki International Fair de eerste metrowagon gepresenteerd [gr]. Volgens een recente verklaring [gr] van de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis zal de metrolijn waarschijnlijk pas in april 2023 worden geopend.
De vertraging van elf jaar in de bouwwerkzaamheden is onderwerp van satire op internet geworden.
Ontdekking van ‘Het Byzantijnse Pompeï’
In 2013 is er een grote archeologische site ontdekt op de plek van het toekomstige metrostation Venizelos. Op een diepte van 5.4 meter werd de Romeinse hoofdstraat Decumanus Maximus [nl], later ook bekend als de Byzantijnse Mese opgegraven, tegelijk met winkels en huizen langs de oude Via Egnatia [nl]. In andere in aanbouw zijnde metrostations werd een schat van 750 juwelen en meer dan 2700 grafvoorwerpen ontdekt, artefacten die getuigen van het erfgoed van de Hellenistische en Romeinse periode. In internationale archeologische kringen wordt de ontdekking sindsdien omschreven [en] als het Byzantijns Pompeï, zoals op deze video te zien is:
Griekse regering wil oudheden verplaatsen
Na de ontdekking van de oudheden in 2013 gelastte Costas Tzavaras [en], de toenmalige minister van Cultuur en afgevaardigde van de partij Nea Dimokratia [Nieuwe Democratie] dat ze van de site moesten worden verwijderd om de bouw van de metrolijn te laten doorgaan. Het plan werd echter aanvankelijk stilgelegd na heftige protesten van archeologen en inwoners van Thessaloniki. Yiannis Boutaris [en], burgemeester van Thessaloniki, ging vervolgens met succes in beroep [gr] tegen de opschorting en de beslissing van Tzavaras werd nietig verklaard.
Nadat Nea Dimokratia in 2019 de parlementsverkiezingen had gewonnen, rees opnieuw de vraag wat er met de oudheden bij het metrostation Venizelos moest worden gedaan. Na een ontmoeting met de Griekse premier zei Apostolos Tzitzikostas, gouverneur van Centraal-Macedonië:
Όσον αφορά το μετρό της Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερα μετά τις αποκαλύψεις της αναδόχου εταιρείας προτείναμε λύσεις από την πρώτη στιγμή ως Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και επιμένουμε στην θέση αυτή ότι θα πρέπει να συνυπάρξουν αρχαία και μετρό. Να γίνει δηλαδή μία στάση – μουσείο, αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει τα αρχαία να αποσπαστούν, να ολοκληρωθεί η στάση του μετρό και στη συνέχεια να επανατοποθετηθούν.
Over de metrolijn van Thessaloniki hebben wij als regio van Centraal-Macedonië – vooral na de onthullingen van de aannemer – vanaf het begin oplossingen voorgesteld. Wij blijven van mening dat oudheden en metro naast elkaar kunnen bestaan. Dat wil zeggen dat er een museum in het metrostation moet worden gebouwd. Daarvoor moeten de oudheden echter eerst worden verplaatst en na voltooiing van het metrostation weer worden teruggezet.
Tijdens een persconferentie zei [gr] de minister van Cultuur, Lina Mendoni, dat haar departement en het ministerie van Infrastructuur nog geen besluit hadden genomen en “dat ze de taak zullen uitvoeren als de tijd rijp is”.
Om de verwarring nog groter te maken, verklaarde Konstantinos Zervas, de huidige burgemeester van Thessaloniki, en plaatselijke functionarissen dat ze voor [gr] verwijdering en terugplaatsing van de oudheden zijn.
Een van de belangrijkste redenen voor dergelijke tegengestelde opvattingen is dat behoud van de ruïnes zou betekenen dat het centrale metrostation moet worden afgebroken. Een project van 3,5 miljard euro [en], mede gefinancierd door de Europese Unie, zou daarmee in gevaar kunnen komen. En dat in een tijd waarin er in de stervende Griekse economie heel weinig grote openbare projecten op stapel staan.
Woede bij het publiek en de wetenschappelijke gemeenschap
Politici van de oppositie, archeologen en burgers zijn woedend over de plannen van de Griekse regering om de kwetsbare oudheden te verplaatsen.
Studenten van het departement van Geschiedenis en Archeologie van de Aristotle University van Thessaloniki zijn tegen [gr] het besluit van de regering. Ook de Christian Archaelogical Society deed een beroep [gr] op de Griekse premier.
Byzantinoloog Paolo Odorico, directeur van het Center for Byzantine and Modern Greek Studies aan de École des Hautes études en Sciences Sociales in Parijs, bezocht in 2013 de oudheden van het metrostation Venizelos. Volgens hem zou verplaatsing van de Byzantijnse Mese onherstelbare schade toebrengen aan de structurele authenticiteit van de overblijfselen van het monumentale complex, een waarde die beschermd wordt door de internationale en Griekse wet.
Αυτό που έφεραν στο φως οι εργασίες για το μετρό είναι η βυζαντινή Πομπηία! Το καταλαβαίνετε; Και σκοπεύετε να την ξεκολλήσετε, για να την επανακολλήσετε αργότερα; Τρελαθήκατε; Θα κάνετε τις αρχαιότητές σας Lego; Σκοπεύετε να στήσετε τη βυζαντινή Disneyland; Να μας το πείτε! Και να αναλάβετε τις ευθύνες σας.
Wat de bouwwerkzaamheden aan de metrolijn aan licht hebben gebracht is het Byzantijns Pompeï! Begrijpt u dat? En dat wilt u verwijderen om het later weer terug te zetten? Bent u helemaal gek geworden? Gaat u een Lego-spel maken van uw oudheden? Wilt u een Byzantijns Disneyland bouwen? Vertel het ons! Neem uw verantwoordelijkheid!
Yiannis Boutaris, voormalig burgemeester van Thessaloniki, stuurde een brief aan de Griekse premier namens de pas opgerichte Thessaloniki Citizens’ Movement for the Protection of Cultural Heritage [gr]. Hetzelfde burgerinitiatief startte onder de naam “Save the Antiquities at Venizelos Station in Thessaloniki” een online petitie.
Europa Nostra [nl], de pan-Europese federatie voor cultureel erfgoed, expert en ngo-partner van de Europese Unie, de Raad van Europa en UNESCO, stuurde een brief [en] aan de Central Archaeological Council (CAC), de Griekse Archeologische Raad met het verzoek om de oudheden niet van de archeologische site te verwijderen.
De zaak voor de Archeologische Raad
De beslissing over het uiteindelijke lot van de oudheden werd toevertrouwd aan de CAC, een belangrijke instantie die beslist over wat er moet gebeuren met archeologische sites in Griekenland. Attic Metro SA, het bedrijf dat de metrolijn in Thessaloniki bouwt, presenteerde zijn eigen onderzoek en pleit voor verwijdering van de oudheden. Na een onderhandeling die veertien uur duurde, ging de CAC uiteindelijk akkoord [gr] met het voorstel van het bedrijf. Veel overheidsfunctionarissen [gr] waren blij met het besluit.
Oppositieleden, zoals Costas Stratis, voormalig afgevaardigde van de SYRIZA partij en minister van Cultuur, waren het hiermee niet eens:
Η γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου προεξοφλήθηκε από τον πρωθυπουργό σε ζωντανή μετάδοση στη ΔΕΘ. Παραπέμποντας σε τριτοκοσμικό σουλτανάτο. Σίγουρα πάντως όχι σε κράτος που θέλει να λέγεται σύγχρονο, ευνομούμενο, ευρωπαϊκό.
De mening van de CAC is van tevoren door de Griekse premier beoordeeld in een live televisie-uitzending op de Thessaloniki International Fair. Alsof we een derdewereldsultanaat zijn. Zeker geen land dat modern, geprivilegieerd en Europees wil worden genoemd.
Zowel online als offline [gr] waren er reacties en protesten van netizens:
“Και Μετρό και Αρχαία”. Οι Πολίτες της Θεσσαλονίκης έστειλαν μήνυμα.
“Κύριε Μητσοτάκη Κάτω τα χέρια από το σώμα και την ιστορία της πόλης.”#Thessaloniki #skg #ΜΕΤΡΟ #Βενιζέλου pic.twitter.com/Yg2T0TVu6o— Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης (@tr_alexandros) December 17, 2019
“Én metro én oudheden.” The Citizens of Thessaloniki verzonden hun bericht.
“Mr. Mitsotakis [de huidige premier van Griekenland], handen af van het patrimonium en de geschiedenis van de stad!”
Twitteraar Fiogkos noemde als voorbeeld de stad Sofia, hoofdstad van Bulgarije, om overheidsfunctionarissen erop te wijzen dat er een alternatief is:
Στη Σόφια άλλαξαν 3 φορές τη θέση του σταθμού για να μην μετακινήσουν αρχαία
Read more at: https://t.co/KMdLi6CO1G #μετρο #θεσσαλονικη
— PhD (@fiogkos) December 19, 2019
In Sofia werd de locatie van het metrostation driemaal gewijzigd om te voorkomen dat oudheden moesten worden verplaatst. Lees meer: https://t.co/KMdLi6CO1G
Στο θέμα του σταθμού #Μετρό της Θεσσαλονίκης… Τα αρχαία μας και τα μάτια σας, ρεμάλια. Μετρό λέμε και δε βλέπουμε, εδώ και τριάντα χρόνια… Τα αρχαία μας όμως είναι πιο σημαντικά! Κανονίστε την πορεία σας..!
— TO Kathiki (@KathikiMeApopsi) December 21, 2019
Over het metrostation in Thessaloniki … Zorg goed voor onze oudheden, sukkels. We praten al 30 jaar lang over de metrolijn en hebben hem in dertig jaar nog niet gezien … maar onze oudheden zijn belangrijker! Trek je eigen plan!!
Een online magazine, HOT DOC, uit de volgende beschuldigingen:
Φουσκώνουν, έως τριπλασιασμού, το κόστος του έργου με «κατά χώραν» παραμονή των αρχαιοτήτων, για να αποδείξουν ότι η απόσπαση είναι φθηνότερη και άρα προτιμότερη λύση #αρχαία #μετρό https://t.co/oFBnqcd2XA
— Hot Doc (@hotdoc_mag) December 17, 2019
Ze verdrievoudigen het budget voor het conserveren van oudheden “in situ” om te bewijzen dat verwijdering een goedkopere en betere oplossing is.
De Hellenic Archaeologists Association, de vereniging van Griekse archeologen (SEA) tekende in een persbericht [gr] protest aan tegen het besluit van de CAC. Volgens de SEA werpt het besluit van de Archeologische Raad een smet op het blazoen van de archeologie. Ze kondigde aan [gr] een beroep te doen op internationale organisaties en de Griekse Raad van State.
Terwijl de line-up van de “Unified Competition Movement” van het ministerie van Cultuur een plan hebben ontworpen [gr] voor herinrichting [gr] van het metrostation Venizelos met in situ [nl] conservering van de oudheden, trokken zowel de Griekse minister van Cultuur Lina Mendoni als Nikos Tahiaos, voorzitter van Attic Metro S.A., het bestaan hiervan in twijfel [gr] en noemden het nieuwe plan een “schijnoplossing” of “niet-bestaand onderzoek”.
