Kunstfestival in het vizier van Azerbeidjaanse ‘nationale mentaliteit’
Een muurschildering in Bakoe in overtreding met de “nationale waarden en mentaliteit” van het land, 2019. Foto Turxan Qarishga / Hamam Times. Gebruikt met toestemming.
Het was gewoon een hedendaags kunstfestival.
Van 17 tot 27 september werden kunst- , film- en poëziefans uitgenodigd om deel te nemen aan “Maiden Tower. To Be a Woman” [en], een festival georganiseerd door de Europese Delegatie voor Azerbeidjan en verschillende diplomatieke missies. Het festival, genoemd naar een bekend monument in Bakoe, moest de 100ste verjaardag van de bevrijding van Azerbeidjaanse vrouwen herdenken. Het initiatief werd gelanceerd door de artieste Sabina Shikhlinskaya, die een hedendaags kunstforum met dezelfde naam oprichtte [en] in 2009.
Een van de evenementen van het festival was een tentoonstelling van muurschilderingen en graffiti in Kombinat [az], een vervallen workshop in de Azerbeidjaanse hoofdstad die tijdens de Sovjetperiode gebruikt werd door de kunstenaarsvakbond. Het was de bedoeling van de organisatoren dat de werken na het festival daar zouden blijven.
Maar er gebeurde iets heel anders. Een muurschildering van de Zweedse kunstenares Carolina Falkholt [en], een afbeelding van een transgender, trok zoveel aandacht dat ze overschilderd werd na het festivaleinde – en niet meteen kunstzinnig.
Meer nog, het lokte felle reacties uit, een discussie over de publieke zichtbaarheid van seksualiteit, en zelfs een regeringsrespons ter verdediging van de “traditionele mentaliteit” van het land.
Hedendaagse kunst in Bakoe: Voor/Na pic.twitter.com/py9yhclzl0
— Cavid Ağa (@cavidaga) 26 september 2019
In een interview met 1news.az, een plaatselijk nieuwsagentschap gelieerd met de overheid, zei Shikhlinskaya [az] dat ze fel gevochten had om de muurschildering te bewaren, maar helaas tevergeefs. “De muurschildering stond recht tegenover een residentieel complex, en de inwoners dienden een klacht in bij de politie. Na een reeks klachten van mensen die geschokt waren door de schildering werd besloten Falkhofs werk gedeeltelijk te overschilderen,” aldus Shikhlinskaya, die er nog aan toevoegde dat men de opinie van de bewoners niet kon negeren, vermits het toch om een publiek kunstwerk ging.
Falkholts overige werken zijn even expliciet als het werk in Bakoe. De Zweedse artieste verzet zich tegen de conventionele genderstereotypes en voorstellingen van het vrouwelijk lichaam. In het traditioneeldenkende Azerbeidjan, waar vrouwenrechten nog in de kinderschoenen staan, viel dat niet in goede aarde:
Mənə maraqlıdır, nə əcəb indiyəcən Azad Qadın heykəli sökülməyib? pic.twitter.com/0qoSk7tRao
— Cavid Ağa (@cavidaga) September 27, 2019
Ik vraag mij af waarom nog niemand het standbeeld van een bevrijde vrouw heeft afgebroken.
— Cavid Ağa (@cavidaga) 27 september 2019
Ребят так быстро к этому нельзя приехать, начали бы с маленьких граффити.
— Эльчин Алиев (@aznicle) September 26, 2019
Mensen, dit is niet de goede aanpak. Ze hadden moeten beginnen met kleine graffiti.
— Эльчин Алиев (@aznicle) 26 september 2019
allahıvız olsun, tarqovide neynirsiz eliyin, üçün kruqunda divara daşşaq çekmey olar? https://t.co/4gTJ0aQMpl
— Elnur Героинoğlu (@XXXElnur) 27 september 2019
Godsamme, doe wat je wilt op Torgovaya (belangrijkste voetgangerszone in Bakoe), maar hoe kan je ballen schilderen op het rondpunt van het 3de microdistrict (buurt waar de tentoonstelling plaatsvond)?
Eerst werd de torso overschilderd, en andere “beledigende” stukken werden geleidelijk bedekt. Foto's van de buurt op sociale media tonen dat de muurschildering tegen 28 september helemaal bedekt was, hoogstwaarschijnlijk door de plaatselijke autoriteiten.
Na de protesten was de tekening van de “Trans” volledig weggehaald. Denk je dat het kwam door die protesten? // Foto: Cavid Qurbanov.
Op 29 september legde het bureau van de burgemeester een verklaring [az] af waarin de brutale overschildering betreurd werd, maar men erkende dat de bewoners en de “nationale mentaliteit” van Azerbeidjan erdoor beledigd waren.
Azərbaycan multikultral ölkə olsa belə, öz milli dəyərləri, mental xüsusiyyətləri var. Gələn qonaqlar Azərbaycanın müsəlman ölkəsi olduğunu nəzərə almalı, biz başqa dinlərə, dəyərlərə necə tolerantıqsa, onlar da bizim dəyərlərə hörmətlə yanaşmalıdırlar. Ölkəmizə gələn xarici qonaqlar çox böyük hörmət və ehtiramla qarşılanır. Amma paytaxtda binalar mühafizə olunur, onların fasadları yenilənir. Odur ki, Bakıda binaların üzərinə müxtəlif şəkillərin çəkilməsinə icazə verilmir. Əgər festival çərçivəsində rəssamlara hansısa binanın üzərinə qrafiti çəkməyə icazə verilibsə, bu, o demək deyil ki, onlar bizim əxlaqımıza zidd olan dəyərləri Azərbaycanda rəsm vasitəsilə təbliğ etməlidirlər. Onda belə çıxır ki, Azərbaycana gələn qonaqlara öz təriqətlərini də təbliğ etməyə imkan verilməlidir. Bu düzgün yanaşma deyil. O ki qaldı bunun sənətə və sənətkarlığa qarşı hörmətsizlik kimi dəyərləndirilməsinə, bu fikir ilə qəti şəkildə razı deyilik. Bu gün Bakıda elə binalar var ki, orada qrafitilər çəkilib. Amma bizim rəssamlar bunu elə peşəkarlıqla ediblər ki, özümüz də, gələn qonaq da baxanda zövq qalır.
Zelfs al is Azerbeidjan een multicultureel land, het heeft zijn eigen waarden en mentaliteit. Bezoekers mogen niet vergeten dat Azerbeidjan een islamitisch land is. Precies zoals wij tolerant zijn voor andere godsdiensten en waarden, verwachten wij dat onze bezoekers hetzelfde doen. Wij verwelkomen onze gasten met veel respect. De gebouwen in onze hoofdstad zijn beschermd, hun façades worden gerenoveerd. Het is niet toegelaten gebouwen in Bakoe te beschilderen. Omdat het toch toegelaten was in het kader van het festival wil dat nog niet zeggen dat je waarden mag projecteren die ingaan tegen onze zeden. Het is alsof bezoekers die naar Azerbeidjan komen hun eigen religie zouden mogen prediken. Dat is niet de juiste aanpak. Wij ontkennen ten stelligste dat de beslissing het werk te overschilderen een blijk van minachting was voor de kunst en de artiest. Er zijn gebouwen in Bakoe met allerlei grafitti, maar onze artiesten hebben dat zo professioneel gedaan dat wij en onze gasten er veel plezier in scheppen.
Deze verwijzing naar Azerbeidjans “nationale waarden en normen” biedt een belangrijk inzicht in hoe de Azerbeidjaanse maatschappij omgaat met gendergelijkheid en LGBTQ-rechten, telkens weer worden dezelfde normen en waarden ingezet om iedere poging tot verandering te neutraliseren [en]. Maar zich verbergen achter de sluier van normbesef en “nationale waarden” sluit de geest af voor de diversiteit van artistieke uitdrukking, die verscheidenheid kan de culturele rijkdom van het land alleen maar bevorderen.
