Legerofficieren op patrouille in Rio de Janeiro, 2018. Foto: Tânia Rêgo/Agência Brasil, toestemming voor publicatie.
Op zondag 7 april 2018 was de Braziliaanse musicus Evaldo dos Santos Rosa (51) op weg naar een zogenaamde ‘baby shower’ – een traditioneel zwangerschapsfeestje in Zuid-Amerika – in Guadalupe, een armenwijk in Rio de Janeiro. In de auto zaten zijn schoonvader, zijn vrouw, hun 7-jarige zoon en een vriend. De zon scheen en alles leek op een gewone dag in Braziliës grootste kuststad.
Toen ze een militair kamp [1] voorbijreden, openden soldaten een spervuur op de auto. Evaldo stierf ter plaatse, terwijl zijn schoonvader en een toevallige passant werden gewond. De andere passagiers konden ongedeerd ontsnappen.
De politie die het ongeval ter plaatse registreerde, verklaarde [2]later dat de auto 80 keer door kogels was geraakt. Politiechef Leonardo Salgado verklaarde tegenover de nieuwswebsite G1 [2]dat volgens hem de legerofficieren de auto van Evaldo hadden aangezien voor een auto met gezochte criminelen. In de auto van Evaldo werden door de politie echter geen wapens gevonden.
Luciana Nogueira, Evaldo's vrouw (27) die de schietpartij overleefde, vertelde Estado de S. Paulo [3]:
Os vizinhos começaram a socorrer (o meu marido), mas eles continuaram atirando. Eu botei a mão na cabeça, pedi socorro, disse pra eles que era meu marido, mas eles não fizeram nada, ficaram de deboche.
De omstanders bekommerden zich meteen om mijn man, maar de soldaten gingen gewoon door met schieten. Ik sloeg mijn handen voor mijn gezicht, schreeuwde om hulp en riep dat hij mijn man was. Maar ze reageerden totaal niet en staken geen vinger uit.
Terwijl het publiek in Brazilië geschokt reageerde op de laffe moord op een onschuldige man, zweeg president Jair Bolsonaro zes dagen lang in alle toonaarden.
Toen hij op een persconferentie op 12 april eindelijk iets van zich liet horen, [4]zei hij: “Het leger heeft niemand gedood, want het leger is het volk en men kan het het volk niet van moord beschuldigen.”
Tot nu toe kwam het enige commentaar van de woordvoerder van het Planalto Palace, de zetel van de Braziliaanse president, die de moord op Evaldo afdeed [5]als ‘een incident’, zonder de familie zijn spijt te betuigen.
Op 8 april ‘s avonds verklaarde Wilson Witzel, gouverneur van de provincie Rio de Janeiro en bondgenoot van Bolsano, dat ‘het niet aan hem was om over deze zaak te oordelen’. [6]
Twee dagen later verklaarde de Minister van Justitie en Veiligheid, Sergio Moror, tijdens een tv-interview dat de moord ‘betreurenswaardig’ [7]was.
Número de menções no Twitter do primeiro escalão do governo Bolsonaro ao fuzilamento de um carro de família no Rio de Janeiro
Sim, o gráfico está VAZIO, pois ninguém se posicionou, nem ao menos para lamentar o ocorrido
O carro foi atingido por 80 tiros disparados p/ militares pic.twitter.com/K2tbvxwrff [8]
— Gabriel Zanlorenssi (@gzanlorenssi) April 9, 2019 [9]
De grafiek toont hoe vaak de medewerkers van Bolsano's kabinet op Twitter melding hebben gemaakt van de schietpartij op de auto van de familie in Rio de Janeiro. Inderdaad, de grafiek is LEEG, omdat niemand de moeite heeft genomen om zich zelfs te verontschuldigen voor wat er is gebeurd. De soldaten hebben 80 schoten op de auto afgevuurd.
Militair onderzoek
Kort nadat in de media het nieuws over het voorval naar buiten kwam, reageerde het leger met een verklaring waarin werd gesteld dat de betreffende soldaten hadden gereageerd op ‘niet ter zake doende agressie door moordzuchtige belagers’. Later in de avond op 7 april werd echter bekendgemaakt dat een nader onderzoek zou worden ingesteld.
Hoewel de civiele politie ter plaatse een onderzoek instelde, werd toch besloten de zaak verder door het leger te laten afhandelen, waarbij een militair tribunaal de soldaten zou kunnen berechten. Wetgeving uit 2017 bepaalt dat het leger zelf verantwoordelijk is voor het afhandelen van misdaden die tijdens diensttijd door soldaten zijn begaan.
Organisatie Human Rights Watch, die al tijdens het bewind van voormalig president Michel Temer de wet bekritiseerde [10], riep op 9 april [11]op tot een onpartijdig onderzoek naar de moord op Evaldo en het intrekken van de wet.
Op 8 april arresteerde het leger 10 van de 12 officieren die bij het voorval waren betrokken. Ze werden volgens het nieuwsblad [12]Extra wegens doodslag of poging hiertoe aangeklaagd. Na een hoorzitting op 10 april werd een van de tien officieren vrijgelaten.
Niet de eerste keer
De Braziliaanse politie staat bekend om haar motto ‘eerst schieten, daarna vragen stellen’, een uitspraak die zich steeds weer opnieuw heeft bewezen.
Volgens een rapport uit 2019 van Amnesty International is de Braziliaanse politie de meest dodelijke organisatie wereldwijd. [13] In 2018 werd 15,6 procent van alle moorden in het land toegeschreven aan politionele acties. Alleen al in het district Rio de Janeiro werden door de politie in januari 2019 160 mensen vermoord. [14]
Het wetsvoorstel ‘anti-misdaadbestrijding’ [15] dat de regering Bolsano aan het congres heeft voorgelegd, is misschien een opmaat voor nog hogere misdaadcijfers. De wet impliceert dat de richtlijnen zodanig worden gewijzigd, dat de straffen voor politie en militairen die tijdens diensttijd iemand om het leven brengen, vervallen of aanzienlijk worden gereduceerd.
De omstandigheden waaronder de moord op Evaldo, een 51-jarige zwarte man, plaatsvond, is in Brazilië geen uitzondering, maar dagelijkse praktijk. Dit zeggen Samira Bueno en Renato Sérgio de Lima, oprichters van het Braziliaanse Forum voor Openbare Veiligheid in een artikel van het dagblad Folha de São Paulo [16]:
Evaldo teve sua vida ceifada por aqueles que juraram defendê-la. Seu filho jamais se livrará do trauma de ter assistido ao pai ser fuzilado por agentes estatais. Mas que fique claro que a culpa não é apenas daqueles que apertaram o gatilho. Ou começamos a responsabilizar toda a cadeia de comando pelos atos cometidos, ou vamos continuar contando os nossos mortos e desacreditando as nossas instituições.
Evaldo werd vermoord door hen die hadden gezworen zijn leven te beschermen. Zijn zoon heeft een levenslang trauma opgelopen, omdat hij moest aanzien hoe zijn vader door overheidsdienaren werd neergeschoten. Maar, laat duidelijk zijn dat de fout niet alleen moet worden gezocht bij hen die de trekker hebben overgehaald. We moeten de totale commandostructuur verantwoordelijk houden voor hun daden, anders zullen er nog meer slachtoffers vallen en onze openbare instituties te schande worden gemaakt.