Een patiënt zit geketend aan de Amyalitempel in de buitenwijken van Jalalabad. Foto Ezzatullah Mehrdad.

De Amyalitempel in de buitenwijken van de Oost-Afghaanse stad Jalalabad is op de eerste plaats een tussenstop voor pelgrims die Gods zegen zoeken, maar tegelijk is het een tijdelijke schuilplaats voor geesteszieken.

Geestelijk gehandicapten, plaatselijk “bezetenen” genoemd, worden er door hun familie naartoe gebracht voor een 40-daags verblijf op het modderige terrein van het heiligdom, dat 10 aparte kamers heeft. Zij worden vastgeketend door een lokale oppasser en moeten het grootste deel van de dag gehurkt doorbrengen. Hun dagelijkse portie voedsel bestaat uit een stuk brood, een rode peper en een glas water.

“Allah is groot”, zegt een optimistische taxichauffeur die me naar Amyali brengt. “Na 40 dagen in het heiligdom zijn de patiënten genezen.”

Zulke praktijken berusten niet alleen op bijgeloof. Voor families met een beperkt budget is de zorg voor hun geesteszieke familieleden een enorme last. Buiten de hoofdstad — waar de hulp al ontoereikend is —  is adequate psychologische zorg gewoonweg onbestaande.

“Als ze de juiste behandeling krijgen, kunnen we de aandoeningen onder controle krijgen”, zo benadrukt Jafar Ahmadi, een onafhankelijk psycholoog gevestigd in Kaboel. Volgens hem versterken centra zoals dat bij Jalalabad de cultuur van ontkenning van geestelijke gezondheidsproblemen.

PTSS en Afghanistans belabberde geestelijke gezondheidslandschap

Volgens het Afghaanse ministerie van Volksgezondheid ervaren een op de twee Afghanen stress door de oorlog in hun land; duizenden lijden aan diagnosticeerbare ziektes waaronder posttraumatisch stresssyndroom (PTSS), depressie, schozofrenie, extreme angst en bipolaire stoornis.

Hoewel sommige van deze aandoeningen erfelijk kunnen zijn, hebben dokters die overstelpt worden er weinig twijfels over dat vier decennia van gewapende conflicten, zelfmoordaanslagen en luchtaanvallen het mentale gezondheidslandschap van het land grondig veranderd hebben.

Volgens een nieuw onderzoek door Big Think [en], lijdt een op vijf Afghanen aan een depressie, meer dan waar ook ter wereld. Volgens The latest World Happiness Survey [en] (onderzoek naar geluk in de wereld) in opdracht van de Verenigde Naties, staat het land op de twee na laatste plaats wereldwijd, vóór twee andere landen die geteisterd worden door chronisch geweld en onveiligheid — Zuid-Soedan en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

Ahmadi zegt dat in Kaboel elke nacht minstens een of twee mensen in een hospitaal belanden na een mislukte zelfmoordpoging. PTSS is een van de voornaamste oorzaken van zelfmoordneigingen.

Het sociale  stigma vormt een andere barrière om toegang te krijgen tot medische behandeling.

Bashir Ahmad Sarwari, die het Departement Geestelijke Gezondheid en Drugsverslaving leidt in het Afghaanse ministerie van Volksgezondheid, betreurt het gebrek aan inzicht in mentale gezondheid op elk niveau van het systeem dat deze nationale uitdaging het hoofd zou moeten kunnen bieden.

“De mensen hebben geen idee van wat een geestesziekte is en noemen de zieken idioten, gekken, stommeriken, of bezetenen”, vertelt hij Global Voices.

“Het stigma dat aan geestesziekte kleeft, leeft overal, niet alleen onder gewone Afghanen maar ook bij dokters, personeel, politici en beleidsmakers”, betoogt Sarwari.

Het modderige terrein van de Amyalitempel aan de rand van Jalalabad. Foto Ezzatullah Mehrdad.

Men kan het probleem nauwelijks aan

De regering in Afghanistan beweert dat 2000 hospitalen in het land uitgerust zijn om geesteszieke patiënten te behandelen.

Het Hospitaal voor Geestelijke Gezondheid en Verslavingsontwenning in Kaboel, een gespecialiseerd hospitaal waar dagelijks 100 tot 150 patiënten vanuit het hele land naartoe komen, wordt algemeen erkend als het beste.

Ahmad Khetab Kakar, de directeur van het hospitaal, vertelde Global Voices dat het hospitaal drie essentiële diensten geestelijke gezondheid biedt: hospitalisatie van geesteszieke patiënten, ambulante zorg en voorschriftverstrekking, en elektroshocktherapie.

Toch zeggen critici dat zelfs hier de professionele standaards tekortschieten vergeleken met die van andere landen. Gedeeltelijk door de overweldigende vraag worden patiënten vaak na zeer korte tijd naar huis gestuurd met een voorschrift voor psychotropische geneesmiddelen.

De 40-jarige Faridon uit de provincie Baghlan slaagde erin langer dan een week in het ziekenhuis te blijven, maar kloeg toch dat het moeilijk was de dokters ervan te overtuigen dat een langduriger verblijf noodzakelijk was.

“De dokters wilden me ontslaan”, zei Faridon, “mijn mentale gezondheidsproblemen zijn nog verergerd door marihuanagebruik. Ik heb hen gesmeekt om me langer te houden.”

Faridons medish dossier bleek grotendeels leeg en het personeel beweerde dat de informatie over zijn toestand zich in “een ander kantoor” bevond.

Het rehabilitatiecentrum van het Hospitaal voor Geestelijke Gezondheid en Drugsverslaving organiseert een sessie bijgewoond door vier patiënten. Foto van Ezzatullah Mehrdad.

Dr. Ahmadi , de onafhankelijke psycholoog, zegt dat het gebrek aan infrastructuur  voor geestelijke gezondheid in Afghanistan veel patiënten ertoe brengt behandeling te zoeken in buurlanden Pakistan en India, waar de voorzieningen merkelijk beter zijn.

Helaas, wegens geldgebrek keren ze vaak terug naar Afghanistan vooraleer ze hun behandeling kunnen afmaken.

Intussen, zo waarschuwt Ahmadi, kunnen de medicijnen die geestelijk zieken in Afghanistan nemen, de ziekte eigenlijk verergeren, omdat ze niet gepaard gaan met de juiste therapie.

“We kunnen geesteszieken niet blijven behandelen door een amulet voor te schrijven”, zegt Ahmadi, verwijzend naar een populaire praktijk van religieuze conservatieven.

“De behandeling van geesteszieken is een aparte discipline en vergt een professionele aanpak.”

Faridon (rechts), 40 jaar, luistert samen met een andere patiënt naar muziek, op een bed in het Hospitaal voor Geestelijke Gezondheid.  Foto Ezzatullah Mehrdad.