Op 20 februari 2019 richtte Vladimir Poetin zich tijdens de jaarlijkse toespraak tot de natie tot het Russische parlement. Hij beloofde de bevolking omvangrijke investeringen in sociale programma's en civiele infrastructuur, met name in de belangrijke nieuwe technologieën:
Уже в текущем году необходимо принять генеральную схему развития инфраструктуры цифровой экономики, включая сети телекоммуникаций, мощности по хранению и обработке данных. И здесь также нужно смотреть вперёд. Задача ближайших лет – организовать повсеместный доступ к высокоскоростному интернету, начать эксплуатацию систем связи пятого поколения, 5G.
In dit parlementaire jaar moeten we een masterplan voor het ontwikkelen van de infrastructuur in een digitale economie, inclusief telecommunicatienetwerken, data-opslag en verwerkingscapaciteiten realiseren. Hierbij moeten we ook toekomstgericht denken. Voor de komende jaren moeten we een universele toegang tot het high-speed internet tot stand brengen en het 5G-communicatienetwerk gaan opstarten.
Een betere infrastructuur en de garantie dat alle Russen toegang tot het het internet hebben, klinkt misschien progressief. Maar deze zogenaamde ontwikkelingen zullen dan toch plaatsvinden in een land waar een allesomvattende online informatiecontrole aan de orde van de dag is.
In februari werden twee rapporten gepubliceerd waarin een toenemende verslechterende situatie wordt gemeld ten aanzien van een vrije toegang tot het Russische internet. Inderdaad lijkt het alsof meer Russen toegang tot het internet hebben, maar het is is een internet dat door de staat strikte beperkingen wordt opgelegd.
Een door de mensenrechtenorganisatie Agora gepubliceerde studie maakt duidelijk hoe de Russische autoriteiten op allerlei manieren internetgebruikers, sociale netwerken en online media tegenwerken. De meest kwalijke trend is, volgens Agora, het creëren van van wetten en regels waarbij internet serviceproviders en grote technische instellingen worden gedwongen hun online-communicatie met de Russische overheid te delen.
Meerdere malen werden internet serviceproviders gedwongen om het publiceren van inhoudelijke informatie op hun websites over rechtszaken of corruptie bij de overheid te blokkeren. Bij een spraakmakende zaak moesten providers de toegang tot de website Alexey Navalny, een prominente oppositie-activist en anti-corruptie campagnevoerder, blokkeren. Citaat uit Agora's verslag:
Власти подготавливают почву для блокировки сервисов, которые считают основными катализаторами массовых протестов, пытаясь представить ее как требование соблюдать национальное законодательство. Делегирование полицейских и цензорских функций частным игрокам не только минимизирует ущерб репутации, но и, очевидно, более оправдано с точки зрения расходования ресурсов и эффективности контроля
De autoriteiten effenen de weg om online services te blokkeren, die ze zien als katalysator van de massaprotesten. Deze repressieve maatregelen worden eenvoudig afgedaan met de redenering dat slechts de nationale wetten worden uitgevoerd. Door het delegeren van veiligheids – en censuurfuncties naar de publieke sector wordt niet alleen de reputatieschade naar een lager niveau getild, maar het garandeert ook een effectievere controle en uitgavenpatroon.
Agora constateert ook een enorme toename in beperkingen op het gebied van individuele content: totaal werden er 662.842 artikelen gecensureerd, vergeleken met 115.706 in 2017. Inbegrepen zijn geblokkeerde websites en individuele URL's, online nieuwsartikelen en als ‘extremistisch’ of ‘opruiend’ aangemerkte bijdragen op sociale media.
In het zeldzame geval van goed nieuws werd een van de meest beruchte artikelen in het Russische Wetboek van Strafrecht, artikel 282, (‘Aanzetten tot haat of vijandschap en vernedering van de menselijke waardigheid’), dat aanleiding is voor de meeste strafvervolgingen, in december 2018 door een amendement uit het Wetboek geschrapt. Het lijkt alsof het aantal strafvervolgingen in verband met online informatiecontrole is afgenomen. Juristen staan echter sceptisch tegenover de zogenaamde ‘liberalisatie’ van de Russische wetten.
Agora’s rapport vermeldt dat de openbare aanklagers misschien andere, minder strenge artikelen in het straf- en bestuursrecht toepassen, dit om mensen met een afwijkende mening voor het gerecht te brengen. Hierdoor kunnen ze individuele gebruikers en organisaties tot zwijgen brengen, terwijl de openbare tegenbeweging minder zichtbaar is.
Volgens Agora conformeren de IT-platforms zich in het westen zich in toenemende mate aan de eisen van de Russische autoriteiten, een onlangs gesignaleerde trend door Runet Echo. Agora vertelt dat volgens het Google Transparency Report in juni 2018 79 procent van alle verzoeken door de Russische regering tot het verwijderen van data werden ingewilligd, terwijl hieraan bij slechts bij 62 procent van soortgelijke verzoeken door de VS-autoriteiten gehoor werd gegeven. Google's rapport meldt dat verzoeken tot het verwijderen van data door de Russische regering gedurende zes maanden in 2016 meer dan vervijfvoudigd zijn, namelijk van 2.045 in juni tot 11.164 in december.
De 94 Russische verzoeken tot verwijdering van data onder het voorwendsel van ‘ Kritiek op de regering’, werden niet door Google ingewilligd. Google noemt wel voorbeelden van content die ze verwijderen en waarvan een belangrijk gedeelte een reëel gevaar vormt voor het publiek: reclame-uitingen voor illegale casino's waardoor mensen hun zuurverdiende geld kunnen verliezen, racistische propaganda met oproep tot geweld, online verkoop van gevaarlijke drugs, enzovoort.
Na een dringend verzoek was Google direct bereid video's van activisten die opriepen om te protesteren tegen corruptie, te verwijderen. Dit omdat deze protesten naar willekeur ‘onwettig’ zouden zijn en daarom in strijd met een streng restrictieve wet met als doel de publieke opinie te onderdrukken.
Twitter, Google en Facebook waren bereid om de content te verwijderen of ze aan Russische gebruikers re onthouden, dit op verzoek van de Russische autoriteiten en volgens de lokale wetgeving. Er zijn weinig aanwijzingen dat de bedrijven rekening hebben gehouden met de buitensporige, restrictieve wetgeving of de beperkende bepalingen aan de Russische grondwet hebben getoetst.
Een ander rapport door de Internet Protection Society (OZI) is zelfs nog somberder in haar voorspellingen. Onder de titel ‘The New Year Pessimism’ (‘Het Nieuwjaarspessimisme’) rapporteert het over de langdurigste en meest drastische achteruitgang van de online-index over de vrijheid van meningsuiting sinds het begin van de metingen begin 2016. OZI registreerde de zeven voorvallen die de index in januari in negatieve zin hebben beïnvloed: vanaf nieuwe wetten tot cruciale besluiten zoals de strafvervolging van Yana Antonova, kinderchirurg in Krasnodar, die een video van Open Russia verspreidde, een activistische media-organisatie die tot ‘ongewenste organisatie’ werd verklaard.
Door zich aan te sluiten bij een ‘ongewenste organisatie’ – de door de regering gedicteerde lijst vermeldt ook de National Endowment for Democracy (Nationale Stichting voor Democratie) en de Open Society Foundation (een fondsenverstrekkende stichting) -, pleegt men volgens een wetsartikel uit 2015 een strafbaar feit. Er kunnen hoge geld- tot gevangenisstraffen worden opgelegd. Het gemeenschappelijk delen van Facebook-video's wordt ook als ‘collaboratie met een ongewenste organisatie’ gezien”: Antonova werd hiermee hard geconfronteerd.
In het OZI rapport werd ook extra aandacht besteed aan het potentiële gevaar van de ‘Klishas bill’, als onderdeel van het pakket restrictieve wetsartikelen die het Russische parlement momenteel in de praktijk wil brengen.
Genoemd naar de bedenker, senator Andrey Klishas, is het de bedoeling dat deze wet een ‘soevereine’ infrastructuur creëert voor het Russische internet, dat ogenschijnlijk beschermd moet worden tegen buitenlandse interventie. Een andere, eveneens door Klishas opgestelde “anti-fake news” wet, is zelfs nog controversiëler en bijna wereldwijd door experts veroordeeld. Beide wetsvoorstellen zijn zonder wijzigingen in het parlement aangenomen, dankzij een overweldigende meerderheid van de regerende partij ‘Verenigd Rusland’.
Het lijkt alsof de Russische regering ingenomen is met haar pogingen om alle internet-activiteiten te controleren. De regering is zo zeker van de genomen maatregel dat ze alle Russen toegang tot het internet kan geven, zonder bang te zijn voor de consequenties.