Simone Veil, de Onsterfelijke: een gesprek met schrijver Pascal Bresson over Veils erfenis van mensenrechten

Simone Veil in het Europese parlement, 23 juni 1984 – CC BY-SA 3.0 

Op 1 juli 2018 werd de legendarische mensenrechtenactiviste Simone Veil samen met haar echtgenoot Antoine Veil bijgezet in het Panthéon [nl], het prestigieuze mausoleum in Parijs. Als vertegenwoordiger van de burgerlijke samenleving is ze een centrale figuur in de moderne Franse geschiedenis. Ze overleefde het concentratiekamp Auschwitz [nl] en werd een belangrijke voorvechtster van vrouwenrechten en de eerste vrouwelijke voorzitter van het Europees parlement.

Enkele dagen voor de officiële ceremonie had Global Voices een interview met Pascal Bresson, een schrijver met meer dan veertig titels op zijn naam waaronder het onlangs voltooide stripverhaal dat is gebaseerd op het leven van Simone Veil. In het hierna volgende interview onderzoeken we de betekenis van Veils erfenis in de huidige politieke context en praten over Bressons meest recente werk.

Omslag van een nieuw stripverhaal ‘Simone Veil, de Onsterfelijke’ door Pascal Bresson

Global Voices (GV): Uw werk “Simone Veil, de Onsterfelijke” [noot van de uitgever: “Onsterfelijk” verwijst naar een lid van de Franse Academie] is op 27 juni 2018 uitgegeven door Editions Marabulles. Kunt u iets vertellen over de context van dit werk en over uw inspiratie voor het verhaal?

Pascal Bresson (PB): Met alle genoegen. Dit is het allereerste stripverhaal waarvoor de familie Veil toestemming heeft verleend. Ik heb meer dan drie jaar aan dit project gewerkt. Nadat ik in 2014 een bezoek had gebracht aan het Panthéon – ik moet zeggen dat ik van kinds af bewondering heb gehad voor grote mensen die iets goeds hebben gedaan voor Frankrijk – en al die namen op de graftombes zag: Zola, Jean Jaurès, Victor Hugo, Marie Curie, Jean Moulin, Aimé Césaire … ik me afvroeg welke persoonlijkheid nu aan de beurt was om hier te worden bijgezet!

Simone Veil leek me onmiddellijk de meest voor de hand liggende persoon. Een vrouw, humanist, onafhankelijk en compromisloos in haar overtuigingen, strijdlustig en met een moreel geweten. Een sterke vrouw, met een tegelijk tragische en uitzonderlijke lotsbestemming. Voorbij haar imago van rechtschapenheid en eerlijkheid, was Simone Veil, eerst en vooral, een vrouw die de belichaming was van haar tijd en haar strijd. Haar persoonlijk verhaal is nauw verbonden met de collectieve geschiedenis: de oorlog, de hel van de vernietigingskampen, de abortuswet, de strijd voor vrouwenrechten en betrokkenheid met de eenwording van Europa. Haar verhaal is fascinerend en intrigerend.

In deze 176 bladzijden ontsluier ik het mysterie rondom de exemplarische reis die haar tot een icoon heeft gemaakt, een symbool voor generaties vrouwen. Afgaande op haar eigen getuigenissen, volg ik het spoor terug van een slim en opstandig klein meisje dat op 13 juli 1927 in Nice werd geboren als Simone Jacob. Vanuit de coulissen breng ik haar politieke strijd, haar wonden en het lijden dat haar leven heeft gekleurd in beeld. Het is geen hagiografie of pamflet, maar een stripboek voor lezers tot 77 jaar (en ouder). Het is geschreven door een gepassioneerde schrijver die hierin het leven schetst van een belangrijke figuur van deze tijd – voor het eerst in de vorm van een stripverhaal.

GV: Simone Veil is onbetwist een symbolische figuur in de Franse geschiedenis. Veel van haar werk is echter bij het grote publiek nog steeds tamelijk onbekend. Als je, in een paar zinnen, zou moeten samenvatten waarom Simone Veil in het Pantheon is bijgezet, welk deel uit haar geschiedenis zou je er dan uitlichten?

PB: “Een Leven” is zonder meer haar bekendste boek. Bij het grote publiek is ze vooral bekend vanwege haar strijd in 1974 voor het recht van de vrouw om voor abortus te kiezen. Ze heeft zich echter tijdens haar leven ook onafgebroken ingezet voor andere kwesties. Zo slaagde ze er bijvoorbeeld in om Algerijnse gevangenen die waren mishandeld naar Frankrijk over te brengen en zorgde ze ervoor dat duizenden leden van het FLN (Front de Liberation Nationale) [nl] die in Frankrijk waren geïnterneerd politiek asiel verkregen. Maar haar grootste strijd voerde ze tegen het Nationaal Front en voor een verenigd Europa, dat onlosmakelijk is verbonden met onze herinnering aan de Tweede Wereldoorlog.

Simone Veil werd op zondag 1 juli 2018 bijgezet in het Panthéon. Daar rust ze in gezelschap van haar echtgenoot Antoine Veil die in 2013 is overleden. Dit is de eerste keer dat een man in de rol van echtgenoot wordt bijgezet in het Pantheon. Over dit onderwerp heb ik een kleine anekdote! Ik herinner me mijn eerste ontmoeting met Simone Veil en haar zoon Jean. Ik zei tegen hem dat het belangrijk was dat zijn moeder in het Pantheon zou worden bijgezet. Hij barstte in lachen uit en zei: ´Oh, als mijn moeder op een dag naar het Panthéon gaat, zal mijn vader haar moeten volgen.´

Simone Veil is de vijfde vrouw die op deze symbolische locatie haar laatste rustplaats vond. Het is een mooie manier geweest om de immense dankbaarheid van het Franse volk te tonen. Ze verdiende het deze tempel van de republiek binnen te treden. In 1974 zette haar echtgenoot Antoine een stap opzij voor zijn vrouw, opdat zij minister van Volksgezondheid kon worden. Niet zij, maar hij was voorbestemd om politicus te worden. Hij heeft zich opgeofferd uit liefde voor haar. Hij wilde haar niet overschaduwen. Ze waren onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ze zullen, in ieder geval, voor eeuwig samen rusten en niemand zal ze ooit weer kunnen scheiden.

De schrijver Pascal Bresson, gebruikt met toestemming.

GV: U heeft de afgelopen vijfentwintig jaar stripverhalen geschreven over onderwerpen zoals humanisme, tolerantie, segregatie, racisme, onrecht en de plicht om onze geschiedenis te herinneren.
Op dit moment zijn er op de wereld nog steeds heel veel situaties die onrechtvaardig, of zelfs wreed, lijken. Hoe ziet u uw rol als schrijver in de huidige wereld eruit en welke onrechtvaardige situaties zou u in de toekomst met name opgelost willen zien? 

PB: In het leven zijn er twee dingen die ik het meest verafschuw: onrecht en middelmatigheid. Soms gaan die twee samen. Onrecht vind ik echt verwerpelijk. In de afgelopen jaren heb ik me gespecialiseerd op het gebied van humanisme, recht, racisme, maatschappelijke kwesties en  ecologie. Ik werd een geëngageerd schrijver. Het is dan ook geen toeval dat Victor Hugo mijn favoriete schrijver is.

De vraag over de rol van een schrijver in de huidige maatschappij is relevanter dan ooit. Ik zou in de maatschappij een mediator willen zijn, niet alleen toeschouwer, maar in een actieve rol, om de goede en slechte dingen van onze maatschappij te beschrijven, bekritiseren en analyseren.

Een schrijver heeft de rol van poortwachter en is “doorgeefluik” van de herinnering. Sommige observaties over het leven worden op papier vastgelegd, opdat ze de tijd weerstaan. Schrijven heeft voor mij altijd therapeutische waarde gehad. Door te schrijven, kun je jezelf en anderen helpen. Maar schrijven is ook een manier om uiting te geven aan gemoedstoestanden en grappige, terneerdrukkende of frivole aspecten van het leven. Schrijven kan ook een belangrijk educatief middel zijn. Ik wil degene zijn die feiten verzamelt, ze vormgeeft en op papier zet. Het is een soort van overdracht. Ik ben een afgezant.

We moeten in de mensheid blijven geloven. Als ik menselijke wreedheid zie, moet ik, hoe hartverscheurend ook, toch doorgaan. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat vrouwen de toekomst voor de mensheid zullen zijn. Zoals de Franse dichter Louis Aragon [en] zei: ‘De toekomst van de mens, is de vrouw’. En zoals de beroemde Franse dichter, zijn er talloze andere grote mensen die hebben gezegd dat zonder de steun van de vrouwen in hun leven, hun carrière anders zou zijn verlopen. In onze tijd worstelen we nog steeds met ideeën over gelijkheid en verschil. Het is heel belangrijk om weer de verbinding te zoeken met een unieke Franse traditie van vreedzame en complementaire relaties tussen mannen en vrouwen.

Fragment uit het stripverhaal “Simone Veil, de Onsterfelijke”.

GV: Een van uw stripverhalen “Plus Fort que la Haine” [Sterker dan de haat], uitgegeven door Editions Glénat, kreeg de “Readers’ Choice Prize for Best Work 2015″ in de categorie Europese stripverhalen. Het vertelt het verhaal van Doug Wiston, een jonge zwarte arbeider in New Orleans in 1933, in een Amerika dat wordt verscheurd door racisme en rassenscheiding. De presidentiële agenda van Donald Trump in de Verenigde Staten herinnert aan de donkere dagen van de rassenscheiding. Hoe zou u deze opleving van racisme in de VS, en tot op bepaalde hoogte in de hele wereld, verklaren?

PB: Racisme en rassenscheiding zijn twee onderwerpen waarover ik vaak heb geschreven. In het algemeen gezegd lijkt het alsof het huidige racisme voortkomt uit angst en bezorgdheid tijdens de confrontatie met iemand die anders is dan jezelf en die je niet begrijpt. Om terug te keren naar het onderwerp van mijn boek “Plus Fort que la Haine”, zou je kunnen zeggen dat de jonge Doug, de hoofdpersoon, steeds de klappen krijgt. Hij moet leren om zijn opstandigheid in toom te houden en in goede banen te leiden. Ondertussen stapelt het onrecht zich op voor hem, voor zijn familie en voor anderen zoals hij.
Zijn redding zal zich openbaren in de vorm van de tussenkomst van twee wijze mannen. Een zwarte, die hem ervan zal weerhouden een onherstelbare fout te maken en een witte, zijn buurman, die hem zijn eerste paar bokshandschoenen geeft en een kaartje om naar de stad te reizen. Een humanistisch verhaal in een Amerika dat wordt verscheurd door racisme en segregatie. Een verhaal dat bewijst dat, wat er ook gebeurt, haat nooit het antwoord is…

Fragment uit het stripverhaal “Simone Veil, de Onsterfelijke”.

GV: Laten we het over uw boek hebben dat gaat verschijnen. U heeft van de familie van Simone Veil toestemming gekregen om dit stripverhaal te maken. In haar tijd werd Simone Veil  geconfronteerd met een uitbarsting van antipathie tegen haar strijd voor vrouwenrechten, vooral het recht op abortus. Is het tegenwoordig moeilijker dan in 1974 om in vooruitstrevende kwesties vooruitgang te boeken? En is het mogelijk dat we zelfs een stap achteruit zetten in de vooruitgang die we hebben geboekt waar het vrouwenrechten betreft? 

PB: In veertig jaar tijd hebben Franse burgers heel duidelijk hun mening bijgesteld over de wettelijke status van abortus. Vijfenzeventig procent van de Franse burgers is het ermee eens dat er geen restricties op abortus mogen zijn – tegenover slechts achtenveertig procent in 1974 – het jaar dat de Veil-wet [fr] [legalisering van abortus in Frankrijk] [en] werd ingevoerd. Ook Chili kan worden toegevoegd aan de lijst van landen die eindelijk de wetgeving rondom abortus hebben versoepeld. In Latijns-Amerika of in Afrika is abortus in bepaalde landen verboden of wordt slechts toegestaan onder zeer restrictieve voorwaarden. Het zijn de vrouwen in Europa en Noord-Amerika die profijt hebben van de meest liberale wetten. In de praktijk, wordt abortus in sommige landen nog steeds slechts onder strikte voorwaarden toegestaan. In feite, kunnen artsen een beroep doen op hun geweten, waardoor ze niet hoeven te handelen tegen hun ethische, morele of religieuze overtuigingen.

Dit is niet een plotselinge, reactionaire heropleving, maar getuigt eerder van een andere manier van denken. Nog steeds wordt in veel landen abortus alleen toegestaan onder beperkende voorwaarden.
Vooral als het leven van de moeder in gevaar is. Aan de andere kant rijst de vraag – voor de vele tegenstanders: wie neemt de beslissing en op basis van welke criteria? Wie beslist of en wanneer er sprake is van menselijk leven?

Vrouwen hebben het recht om te mogen beslissen over hun eigen lichaam. ‘Ik had geen idee dat ik zo'n haat zou aanwakkeren’, zegt Simone Veil op 26 november 1974. Sindsdien is de publieke opinie over de voorwaarden voor abortus aanzienlijk veranderd. In het huidige Frankrijk is er geen verschil in geslacht of leeftijd als het gaat over de opinie over de voorwaarden voor vrijwillige beëindiging van een zwangerschap. Vrouwen en mannen zijn in gelijke mate voor het zelfbeschikkingsrecht op abortus.

GV: U zet zich met hart en ziel in voor rechtvaardigheid en voor de oceaan. Ik kon niet nalaten om de tragische episode van het migrantenschip Aquarius [fr] en de vluchtelingen op de Middellandse Zee te noemen. Hoe denkt u over de huidige situatie van vluchtelingen die de Middellandse Zee oversteken, en hoe kan deze situatie worden verbeterd?

PB: Als Simone Veil nog zou leven en in goede gezondheid verkeerde, weet ik zeker dat ze met de vuist op tafel zou slaan! Het is een schande. Deze fantastische vrouw, een echte Europese, zou deze trieste situatie waarin we zijn beland nooit hebben laten gebeuren. Want we moeten toegeven dat het een schande is voor heel Europa.

Natuurlijk reageer ik slechts als mens, als burger. Misschien is het te gemakkelijk om vanuit deze plek deze regels te schrijven. Maar we moeten erkennen dat er complete chaos heerst, zichtbare wanorde zonder algemeen geldende regels. Dat is een verschrikkelijk dagelijks gegeven. Ieder land handelt naar willekeur: vluchtelingen toelaten of afwijzen, zelfs als dat betekent dat mensen worden teruggestuurd naar een wisse dood. Het begon al met de komst van de Syrische vluchtelingen. Hoewel alle Europese landen hadden ingestemd met opname van een minimum aantal personen dat op de vlucht is voor Daesh (ISIS) [nl], hebben de meeste landen zich hier niet aan gehouden, met name Frankrijk niet. Het aantal mensen dat de dood vindt op de Middellandse Zee vormt een grote humanitaire ramp. Europa heeft hier nog steeds geen halt aan weten te roepen.

Dat is allemaal beangstigend voor de toekomst, vooral voor de toekomst van onze kinderen. Hoe kunnen we hen een goed voorbeeld van samenwerking laten zien? Het laat ook zien in welke mate Europa zijn morele empathie met de situatie in de Middellandse Zee heeft verloren. Deze mannen, vrouwen en kinderen zijn gevlucht voor armoede en oorlog. Ik geef toe dat dit gedrag me heeft overdonderd.
Hoe deze situatie zich zal ontwikkelen? Ik weet het niet. Ik durf te hopen dat de mentaliteit beter zal worden, maar ik ben ook geneigd te denken dat de mensheid aan het afglijden is.

Om mens te zijn moet je namelijk medemenselijk zijn: waardig en respectvol, denken met gebruik van je intelligentie en delen met anderen. Mens zijn betekent vrij zijn in een geciviliseerde maatschappij […] Maar in het dagelijks leven zijn deze waarden aan het afglijden. Mijn hoop is gericht op de toekomst.

 

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.