[1]Screenshot uit een interview met Helena Maleno door Javier Sánchez Salcedo voor online media Mundo Negro. Te zien op YouTube en op de website [2].
Op 31 januari moest de Spaanse mensenrechtenactiviste en onderzoekster Helena Maleno in Marokko voor de tweede keer voor de rechter verschijnen, omdat ze wordt beschuldigd van deelname aan een mensenhandelnetwerk dat migranten helpt die op drift zijn geraakt op de Middellandse Zee.
Maleno is lid van de non-gouvernementele organisatie Caminando Fronteras [3] [es – alle links tenzij anders aangegeven] die hulp biedt aan migranten, voor het merendeel afkomstig uit Afrikaanse landen bezuiden de Sahara. De aanklacht tegen haar is op grond van de telefoongesprekken die ze heeft gehad met Maritime Rescue, waarin ze waarschuwde voor aanwezigheid van rubberboten die in gevaar waren.
In talloze interviews van de laatste dagen wordt vaak benadrukt hoe Maleno haar telefoon altijd paraat heeft en voortdurend oproepen krijgt van mensen die op zee in gevaar verkeren. ‘Mijn telefoon staat voor hen ter beschikking. Van de meeste mensen die mij bellen weet ik niet wie het zijn. Ze geven mijn telefoonnummer aan elkaar door en bellen als er sprake is van een noodgeval,’ vertelde Maleno aan het Spaanse nieuwsblad El País [4].
De zaak tegen Maleno begon in Spanje, waar een gerechtshof in 2017 oordeelde dat Maleno's werk geen misdaad was [5]. De regering van Marokko, waar ze 16 jaar heeft gewerkt, heropende de zaak echter naar aanleiding van een claim van een departement van de Spaanse politie, de Central Unit Against Immigration Networks and Document Falsification (UCRIF, in het Spaans) die ook in Spanje de aanklacht had ingediend.
Lo que no entiendo es por qué la policía española envió a Marruecos un expediente donde se me acusa de tráfico de seres humanos cuando un fiscal en España ya ha dicho que el caso está cerrado. No podemos abrir un precedente donde se persiga a quienes hacen un trabajo humanitario.
In een interview met El País, zei Maleno vertrouwen te hebben in het Marokkaanse rechtssysteem, maar zich ook zorgen te maken over de criminalisering van humanitaire acties en uitte haar verrassing over de strategie van de Spaanse autoriteiten.
Het criminaliseren van migratie en humanitair werk
Veel activisten en organisaties die Maleno's werk steunen, delen haar zorg, zoals het team van porCausa Foundation [6], een groep onderzoekers en journalisten die zich bezighouden met de vraag hoe migranten in de media worden afgebeeld.
In een gezamenlijk geschreven artikel van porCausa in het Spaanse dagblad El País, waarschuwde een aantal leden dat als Maleno wordt veroordeeld, de gevolgen niet alleen ernstig zullen zijn voor haar en Caminando Fronteras, maar ook voor mensenrechtenadvocaten die bescherming willen bieden aan migranten die de Middellandse Zee oversteken:
…la personificación de una ofensiva política como la que realiza Marruecos contra Helena Maleno es un modo de amedrentar a todos aquellos que quieran hacer algo parecido. Esto debilitará aún más las escasas redes de protección de los migrantes que utilizan esta ruta […] La posibilidad de que el Ministerio del Interior español –o algunos de sus miembros- haya trasladado a Marruecos la ofensiva que no tuvo éxito aquí [en España] reviste una gravedad tan extraordinaria que debe ser aclarada cuanto antes.
[…] een politieke aanval zoals in Marokko plaatsvindt tegen Helena Maleno, is een manier om personen te intimideren die iets dergelijks willen doen. Dit zal het toch al kwetsbare, beschermende netwerk van migranten die deze route nemen nog meer verzwakken […] De mogelijkheid van het Spaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken – of een aantal van zijn leden – om opnieuw een aanval in te zetten die hier [in Spanje] niet werkte, is dermate ernstig dat er meteen opheldering moet worden verschaft.
They continued:
…la frontera Sur de España es el escenario de muchas ilegalidades, ninguna de ellas relacionada con la actividad de Maleno: devoluciones en caliente (sancionadas por el Tribunal de Estrasburgo [7]), vulneración de otras garantías de protección internacional, detenciones arbitrarias [8], malos tratos [9] e ignorancia de los derechos de los menores [10], por citar solo los delitos más gruesos. Pero la involucración en un hostigamiento tan feroz a los defensores de derechos humanos sería cruzar un punto de no retorno.
[…] de zuidelijke Spaanse grens is een plek waar veel illegale praktijken plaatsvinden die niets te doen hebben met Maleno's activiteiten: collectieve uitzettingen (gesanctioneerd door het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens [11]) [en], inbreuken op andere, wettelijke internationale rechtsbescherming, willekeurige opsluiting, slechte behandeling [12] [en] en het veronachtzamen van de rechten van het kind [10], om slechts de ergste inbreuken te noemen. Een dergelijke heftige intimidatie van verdedigers van mensenrechten betekent echter dat er geen weg meer terug is.
De collectieve uitzettingen of deportaties ter plekke, zoals hierboven genoemd, verwijzen naar de gewelddadige deportaties van migranten die op Spaans grondgebied arriveren, een praktijk die indruist tegen internationale verdragen ter bescherming van de mensenrechten.
Maleno's zaak staat niet op zichzelf [13]. Volgens rapporten van Amnesty International [14], werd José Palazón, voorzitter van de non-gouvernementele organisatie Pro Derechos de la Infancia (Pro Rights for Children) oneerlijk aangevallen in de media in de autonome Spaanse stad Melilla aan de noordkust van Afrika en door de raadsman van de afdeling maatschappelijk welzijn. Er werd geprobeerd om Palazóns werk te ondermijnen door te zeggen dat het niet veel meer was dan een “persoonlijke strijd” waar niemand profijt van had.
Tegelijkertijd, wordt in Europese lidstaten een algemene afwijzende houding tegenover migranten [15] [en] die in Europa aankomen, in de hele EU [13] genormaliseerd. Intussen blijft het gevaar bestaan voor degenen die asiel zoeken in Europa en daarvoor de Middellandse Zee oversteken: sinds begin 2014 [16] zijn er 14.000 [16] mensen op zee gestorven.
#DefendingThoseWhoDefend
Maleno kreeg overweldigende steun uit de hele wereld en ontving ook op sociale media [17] heel veel steunbetuigingen.
In een petitie, gecreëerd op het Oxfam Intermón platform en vergezeld van de hashtag #DefenderAQuienDefiende [18] (#DefendThoseWhoDefend), wordt de Spaanse regering gevraagd om stappen te nemen om Maleno te helpen.
Tegelijkertijd gingen leden van meer dan 20 organisaties de straat op om hun steun te betuigen in de Spaanse stad Granada:
Ayer, desde accionenred Granada, junto a más de 20 organizaciones sociales y partidos políticos, quisimos mostrar nuestra solidaridad y apoyo a @HelenaMaleno [19] y la labor solidaria que realiza. #SolidaridadMaleno [20]#DefendiendoAMaleno [21]#Defenderaquiendefiende [22]pic.twitter.com/jjxAqH5oHz [23]
— accionenred granada (@nrdgranada) January 30, 2018 [24]
Gisteren zijn wij van accionenred Granada [Action Online Granada], samen met meer dan 20 maatschappelijke organisaties en politieke partijen, samengekomen om onze steun te betuigen en solidariteit te tonen met @HelenaMaleno [19] en haar solidariteitswerk. #SolidarityMaleno #DefendingMaleno #DefendThoseWhoDefend
Met hun waarschuwingssysteem hebben Maleno en Caminando Fronteras samengewerkt om honderden mensen te redden [24] die zich hadden ingescheept voor een reis over de Middellandse Zee onder onvoorstelbare en hachelijke omstandigheden. Maleno heeft migranten ook bijgestaan om ze betere levensomstandigheden te bieden en vecht voor erkenning van hun fundamentele mensenrechten.
Voor haar inspanningen als activiste en luidruchtig tegenstander van maatschappelijk onrecht, ontving Maleno in 2015 een onderscheiding van de Algemene Raad van Spaanse Advocaten.
De belangrijkste taak van Maleno en Caminando Fronteras is het menselijk maken van degenen die de oversteek naar Europa willen maken. Een deel hiervan zien we terug in het lesmateriaal dat ze maken om Europese burgers voor te lichten over de veerkracht van de mensen die aan hun grenzen arriveren en de omstandigheden die daartoe hebben geleid. Zoals ze in het onderstaand interview uitlegt:
No quiero que haya una devoluciones en caliente […] No porque tú seas de Guinea Bissau, no es porque seas negro, es porque no quiero que el mundo haya devoluciones en caliente […] porque hoy eres tú y mañana seremos nosotros […] Esto puede cambiar puede dar la vuelta en cualquier momento […] Todos estamos en la misma patera […] si esto se hunde nos hundimos todos.
Ik wil geen collectieve uitzettingen. […] Niet omdat jij uit Guinee-Bissau komt, niet omdat jij zwart bent, maar omdat ik wil dat er op deze wereld geen collectieve uitzettingen voorkomen. […] omdat het vandaag jij bent en morgen wij […] Dat kan ieder moment veranderen. […] We zitten allemaal in hetzelfde schuitje […] als het zinkt, zinken we allemaal.