Auteur Nicole Dennis-Benn tijdens haar boekvoorstelling in de Jamaicaanse boekhandel ‘Bookophilia’ in Kingston, januari 2017. Foto Emma Lewis, gebruikt met toelating.

“Een verhaal dat verteld moet worden”, zo beschrijft Marlon James [en], winnaar van de Booker Prize, “Here Comes the Sun”. Het is de debuutroman van Nicole Dennis-Benn, een Jamaicaanse auteur die, net als James, in de VS woont. De roman oogstte lovende recensies, onder meer in de New York Times [en].

Het recente bezoek van Dennis-Benn aan haar geboorte-eiland viel samen met het aanhoudende, hevige debat over seksueel misbruik in de Jamaicaanse media – vooral sociale media – en in het publieke domein. De uitbuiting van jonge vrouwen die het economisch moeilijk hebben, is vrij algemeen in Jamaica, en de daders zijn vaak oudere mannen met geprivilegieerde sociale status.

Het debat werd op gang gebracht door de zaak van een pastor in de Moravian church [en] (Evangelische Broedergemeente), die beschuldigd werd [en] van seksuele betrekkingen met een vijftienjarig meisje. Terwijl het hiernavolgende schandaal, de onthullingen en de dikwijls hevige discussies voortduren, hebben kerkleiders ontslag genomen en worden aanklachten van kindermisbruik tegen andere vooraanstaande figuren in de kerk onderzocht. Het boek van Dennis-Benn confronteert ons echt met veel van deze kwesties. Global Voices vroeg de auteur naar de evolutie van haar werk en hoe ze deze moeilijke thema's in haar roman aanpakt.

Global Voices (GV): Kan je ons een beetje vertellen over je traject als romanschrijfster. Heeft het feit dat je Jamaica verliet, geholpen om je schrijftalent te ontwikkelen? Wanneer en op welke manier voelde je dat je klaar was om te schrijven?

Nicole Dennis-Benn (NDB): Toen ik als zeventienjarige Jamaica verliet om in de Verenigde Staten te studeren, schreef ik om mijn heimwee te verwerken. Ik realiseerde me toen dat het meer was dan een overlevingstechniek, het was mijn passie – een passie die ik niet had kunnen verkennen als ik in Jamaica was gebleven. Als Jamaicanen zijn wij opgevoed om traditionele beroepsgroepen te respecteren, zoals geneeskunde, rechten, handel en politiek, maar niet de kunsten. Ik was de eerste in mijn familie die naar de universiteit ging en dus voelde ik het als mijn plicht om mijn familie niet teleur te stellen door iets te gaan doen dat volgens hen waardeloos was. Ik was toen vastbesloten dokter te worden, en volgde een vooropleiding geneeskunde aan de universiteit van Cornell, want in de ogen van elk arbeidersgezin staat geneeskunde boven aan de lijst topberoepen die ons uit onze socio-economische omstandigheden kunnen weghalen. Jaren later vond ik de moed een Master in Creatief Schrijven te volgen aan de Sarah Lawrencefaculteit nadat ik was afgestudeerd met een Masterdiploma in Gezondheidszorg en veldwerk verricht had als onderzoeker aan de Columbia Universiteit. Ik durfde me nog steeds niet volledig onder te dompelen in het schrijven of mezelf als schrijver te bestempelen, hoewel ik alsmaar bleef schrijven. Die aarzeling kwam voort uit wat mij mijn hele jeugd ingeprent was. Niettemin ben ik blij dat ik de sprong gewaagd heb, want ik zou nooit gelukkig geweest zijn met een blitse carrière in iets wat ik niet wil, louter omwille van het prestige.

Bovendien, stel dat ik in Jamaica was gebleven, als kind uit een arbeidersgezin zou ik noch de tijd, noch de kans hebben gehad om mijn schrijverspassie te koesteren, dat zou als luxe worden beschouwd. Ik zou ook niet in staat zijn geweest om uit de heftige overlevingsroutine te stappen om de cultuur kritisch te analyseren en te schrijven vanuit een oprecht perspectief. Vandaar dat ik niet anders kon dan mijn land achter te laten en de motieven te onderzoeken waarom ik het absoluut nodig vond te vertrekken. Dat heeft ongetwijfeld ook mijn drang om te schrijven gekleurd.

GV: Denk je dat het voor sommige Jamaicanen een ietwat ongemakkelijke lectuur zal zijn? Voor veel Jamaicaanse vrouwen is het wel heel dicht bij de realiteit.

NDB: Het boek is door de Jamaicanen tot nu toe zeer goed onthaald. Ik denk dat zij vooral de oprechtheid appreciëren en het feit dat het boek universele thema's aanpakt waarmee zij zich kunnen identificeren, ongeacht hun persoonlijke ervaringen of overtuigingen. Neem nu liefde, verlies, identiteit, aanvaarding, ontheemding, dat zijn allemaal thema's die mensen bezighouden. Veel Jamaicaanse vrouwen hebben me al bedankt omdat ik een boek als ‘Here Comes the Sun’ schreef. Je moet weten, wij leven in een cultuur van schaamte en geheimhouding; en voor de eerste keer zien Jamaicaanse vrouwen hun verhalen over seksueel geweld en twijfels over eigenwaarde weergegeven op papier door een schrijfster die een van hen is. Nogmaals, dat is de reden waarom ik schrijf. Zoals Marcus Garvey zegt, ‘Alleen wijzelf kunnen ons bevrijden'; en als we niet beginnen openlijk te dialogeren over wat ons mankeert als vrouw in onze cultuur en de samenleving in het algemeen, zullen we nooit beter worden.

GV: Je zei dat je moeite had met je portrettering van Margot en haar seksualiteit. Voel je een zekere verbondenheid met haar, als Jamaicaanse lesbische vrouw?

NDB: Jazeker, ik voel me erg verbonden met Margot. Niet alleen omwille van haar seksuele geaardheid die ze heel moeilijk kan aanvaarden gezien de culturele normen; maar ook omdat ik, precies zoals Margot, wanhopig streefde naar een lotsverbetering in het land waarvan ik hou, maar geen idee had hoe ik dat kon bereiken. En anders dan ikzelf heeft Margot genoeg lef om weinig populaire beslissingen te nemen en zo te krijgen waarop ze recht heeft, nl. gelijke kansen in een land waar de rijkdom ongelijk verdeeld is en alleen toegankelijk is voor mensen van een bepaalde kleur, klasse en familienaam. Margot doorbreekt die barrière en daarom is zij voor mij een heldin.

Overigens, rijkdom brengt ook aanvaarding met zich mee. In ‘Here Comes the Sun’ maakt Margot dat duidelijk wanneer ze haar verlangen uit om in Lagoons – een rijke gated community in Montego Bay –  te wonen met haar geliefde, Verdene Moore. Die wijk zou dus bescherming bieden. In Jamaica zijn het immers klasse en socio-economische status die bepalen of je als openlijke homo of lesbienne al dan niet vrij en gelukkig kan leven.

Tijdens de voorstelling van haar roman ‘Here Comes the Sun’, signeert Nicole Dennis-Benn een exemplaar voor professor Carolyn Cooper. Foto Emma Lewis, gebruikt met toelating.

GV: De song “Here Comes the Sun” is vrolijk en optimistisch, ook de boekomslag weerspiegelt dat. Ben je optimistisch over Jamaica?

NDB: De titel heeft absoluut niets te maken met de song van de Beatles! In mijn boek is de zon een symbool – ironisch eigenlijk, want als donkere Jamaicanen zijn wij grootgebracht met de idee dat je de zon moet vrezen. In mijn boek is diezelfde zon een verhelderende factor, die de werkelijkheid en de misère van de wanhoop eigen aan armoede laat zien. Zoals ik al zei, we kunnen niet beginnen optimistisch te zijn over verandering in de maatschappij als we niet bereid zijn deze ellende onder ogen te zien. We moeten dat aanpakken en er openlijk over discussiëren, alleen zo kunnen we vooruitgang boeken.

GV: Wie of wat inspireerde je om te schrijven? Heb je literaire voorbeelden, met name van Caraïbische auteurs?

NDB: Ik ben erg geïnspireerd door Edwidge Danticat en Paule Marshall, twee Caraïbische auteurs die niet bang zijn om zich in hun werk te verdiepen in de complexiteit van de Caraïbische vrouwen. Ik ben opgegroeid met uitsluitend blanke en mannelijke schrijvers. Ik heb nooit schrijvers gezien die op mij leken, ze verschilden van gender, van huidskleur, en zelfs van sociale klasse. Danticat en Marshall belichaamden de hoop die ik absoluut nodig had als jonge verteller in spe die op een authentieke manier wilde schrijven over het volk en de plaats waarvan ze zielsveel houdt.

GV: Je huidige bezoek aan Jamaica valt samen met het aanhoudende – en zeer felle – publieke debat over geweld jegens vrouwen en meisjes. Heb je een boodschap voor Jamaicaanse vrouwen? Vind je dat de tijd rijp is voor dialoog en heling?

NDB: Het is nu zeker de geschikte tijd voor dialoog, zo essentieel voor herstel. Het kan raar lijken dat ‘Here Comes the Sun’ precies ingaat op die kwestie die momenteel betreurd wordt nl. de seksualisering van onze jonge meisjes, maar oorspronkelijk schreef ik het boek om de stilte te doorbreken. De vrouwelijke protagonisten in ‘Here Comes the Sun’ hebben allemaal te maken gehad met seksueel misbruik. Delores, die automatisch tegen haar dochter Thandi – die hetzelfde meemaakte – zegt wat veel Jamaicaanse moeders zouden zeggen: “Er zijn genoeg vrouwen die het overkomt. Laat het los.” En zo gedijt de geheimhouding. Ik ben mij daar, opgroeiend in Jamaica, altijd van bewust geweest, mijn eigen onschuld werd eigenlijk vernietigd door de waarschuwingen van de volwassenen dat je in de maatschappij als jong meisje constant op je hoede moet zijn. En als er dan iets gebeurt, gelooft het meisje dat het haar fout is. Veel meisjes en vrouwen ondergaan de nasleep van seksueel geweld in stilte, ze geloven dat het hun eigen schuld is. Ik wil mijn kunst gebruiken om hun een stem te geven.

Een ander verzwegen probleem dat we moeten aanpakken in dit land is armoede. En ja, het gaat over verslagen, verarmde vrouwen die denken dat hun enige waarde tussen hun benen ligt. Wat hebben zij immers te bieden zonder behoorlijke opvoeding en kansen om hogerop te geraken? Het gaat over moeders die hun dochters gebruiken als pasmunt; moeders die hun kinderen niet te eten kunnen geven of naar school kunnen sturen, en die dus hun toevlucht nemen tot hun dochters die geld kunnen opbrengen om zo vooruit te komen. Nogmaals, dit is het gevolg van een tekort aan betere kansen. Ik keur dit niet goed, maar het is een realiteit die wij als natie onder ogen moeten zien, zonder de vrouwen te demoniseren die wanhopig genoeg zijn om zulke dingen te doen en/of weten dat die dingen in het geniep gebeuren en die niet in vraag stellen. Mijn personage Delores verkoopt haar dochter Margot voor prostitutie om precies dezelfde reden als die arme moeder […] in het recente nieuws over het seksschandaal in de Evangelische Broedergemeente – die wist dat haar minderjarige dochters etenswaren mee naar huis konden brengen omdat ze met die Moravische predikant naar bed waren geweest. Toen ik me aan het schrijven van “Here Comes the Sun” zette, was mijn doel deze vrouw en de honderden andere zoals zij in onze maatschappij, een menselijk gelaat te geven. Ik schreef vooral ook voor de beleidsmakers die de macht hebben om deze realiteit te veranderen, die gratis onderwijs kunnen aanbieden en kansen kunnen geven aan vrouwen en kinderen om vooruit te komen.