Een verhaal over hongersnood en vluchten uit Kazachstan

Kazachen op de vlucht voor de hongersnood in het begin van de jaren dertig, toen Kazachstan in de greep was van een door menselijk ingrijpen veroorzaakte ramp die miljoenen levens zou eisen in de hele Sovjet-Unie. (Foto: Kazakhstan’s Central State Archive of Film, Photo and Audio Documents)
Het onderstaande verhaal is een partner post [en – alle links tenzij anders aangegeven] van EurasiaNet.org geschreven door Joanna Lillis. Opnieuw gepubliceerd met toestemming.
Toen Nurziya Kazhibayeva zes jaar oud was, raasde er een hongersnood door Kazachstan.
“Op een dag zei mijn moeder tegen mij: ‘We gaan naar China. Je kunt lopen, toch? Je bent een braaf meisje. We gaan te voet.’ Ik vroeg: “Is het ver?” zo herinnert Kazhibayeva zich.
In het begin van de jaren dertig was Kazachstan in de greep van een door menselijk ingrijpen veroorzaakte ramp die miljoenen levens zou eisen in de hele Sovjet-Unie.
Om hetzelfde lot te ontlopen, verliet Kazhibayeva's familie van nomadisch herders hun thuis in oostelijk Kazachstan en stak in maart 1933 de grens van China over, herinnert zich de 91-jarige Kazhibayeva, wiens stem ondanks haar hoge leeftijd nog helder en krachtig is.
Bij het zien van al die dode lichamen die aan de kant van de weg lagen opgestapeld, nam haar vader een besluit, zo vertelt ze. “Op een dag kwam hij thuis en vroeg: ‘Zullen we het wel of niet overleven?’, omdat er zoveel dode lichamen op de weg lagen … Mijn vader heeft er heel veel gezien. Dit is wat ik weet over de hongersnood,” vertelde Kazhibayeva aan EurasiaNet.org tijdens een interview in maart, in het appartement van haar dochter Nazira Nurtazina, een historica die de memoires van haar moeder heeft gepubliceerd.
Kazhibayeva’s vader had al de zware reis naar de regio Sinkiang in Noordwest-China gemaakt. In 1916, om aan een verordening van het Russische Rijk te ontsnappen waarbij moslims werden gemobiliseerd voor werkzaamheden achter het front tijdens de Eerste Wereldoorlog (hetgeen in Midden-Azië een opstand veroorzaakte) vluchtte hij naar China en keerde pas na de Russische revolutie terug.
Bijna tweehonderd jaar later vertrok hij opnieuw, dit keer met zijn gezin. Een gids wees hen de route om sovjet-grensposten te ontwijken waar ze zouden worden neergeschoten als ze werden ontdekt. In ruil gaven ze de gids en zijn zoon de bulgur die ze voor de reis hadden gemaakt en droegen de zieke jongen.
“We gingen ‘s nachts op pad en ik was erbij,” zegt Kazhibayeva. “Ik was de jongste van allemaal. Ik was zes jaar. Mijn ooms, mijn vaders jongere broers, hielden mij bij de hand. We liepen ‘s nachts en sliepen overdag.”
Ze liepen vijftien dagen om de bergen over te steken naar het dorp Tacheng. Daar ruilde de familie juwelen voor eten. Later ruilden ze enige bezittingen voor vee en sloten zich aan bij een nomadische Kazachse auyl (stad) op het platteland.
Daar overleefden ze de Asharshylyk, zoals Kazachen de hongersnood noemen die in Kazachstan op 31 mei wordt herdacht. Tijdens deze jaarlijkse herdenkingsdag worden de slachtoffers van Stalins repressieve bewind herdacht.
De hongersnood was het gevolg van de collectivisering die aan het einde van de jaren twintig werd opgelegd door Josef Stalin. In het geval van Kazachstan betekende dit dat nomadische herders en hun vee bij elkaar werden gezet in kolchozen, collectieve boerderijen, waar alles gemeenschappelijk werd bestuurd voor het welzijn van de mensen. Het versnelde tempo waarmee de collectivisering werd ingevoerd, en waarvoor massaal vee en graan werden gevorderd, had in Rusland, Belarus, Oekraïne en Kazachstan een wijdverspreide hongersnood tot gevolg.
“De belangrijkste reden (voor de hongersnood in Kazachstan) was de liquidatie van de Kazachse traditionele veehouderij,” zegt Talas Omarbekov, professor geschiedenis aan de Al-Farabi-universiteit in Almaty. “Aan het begin van de jaren dertig, bezaten de Kazachen bijna 40 miljoen stuks vee. Drie jaar later waren er nog maar 4,5 miljoen over.”
Nomadische Kazachen trokken rond in kleine groepen die zelfvoorzienend waren. Omdat hun kuddes echter massaal werden gevorderd om andere delen van de Sovjet-Unie te voeden, dreigde voor hen de hongersnood.
“Vooral het vorderen van vlees was zorgwekkend en fataal voor de Kazchen,” zegt Omarbekov, die al vijfentwintig jaar onderzoek doet naar de hongersnood. “De Kazach, nomade en herder, werd altijd gered door zijn vee, zijn vlees, zijn melk en zijn kymyz (paardenmelk) en dus kwam hij om.”
“Hun vee was hun enige rijkdom – hun enige bezit,” zegt Smagul Yelubay, een schrijver wiens familie de hongersnood overleefde door naar westelijk Kazachstan te vluchten en uiteindelijk in Turkmenistan in een dorp bij de Afghaanse grens ging wonen. “Toen hun vee werd afgepakt, stierven ze.”
Naar schatting vluchtte een miljoen Kazachen voor hun leven. Er keerden later misschien 400.000 terug.
Yelubay was de eerste schrijver die over de hongersnood van Kazachstan schreef in zijn roman The Lonely Yurt.
Het boek brengt de gruwelen van de jaren dertig tot leven. Hij schreef de roman in het geheim in de jaren tachtig, toen er in de Sovjet-Unie een taboe rustte op het praten over de hongersnood. Het boek werd na de onafhankelijkheid uitgegeven. “Ik heb het vanuit mijn hart geschreven,” zegt Yelubay, die onlangs 70 jaar werd. “Ik moest het gewoon schrijven. Het brandde in mijn ziel.”
Tot op de dag van vandaag weet niemand hoeveel mensen tijdens de hongersnood in Kazachstan zijn gestorven. Een voorzichtige schatting gaat uit van 1 miljoen doden. In het onderzoek van Omarbekov zijn er naar schatting 2,3 miljoen mensen omgekomen door honger en ziekte – meer dan een derde van de Kazachse bevolking van 6,2 miljoen van voor de hongersnood.
Voor de Kazachen was het een demografische ramp die tot op de dag van vandaag zijn weerslag heeft.
“Als er destijds geen hongersnood was geweest, zou de Kazachse bevolking uit vele tientallen miljoenen hebben bestaan,” zegt Boris Dzhaparov, directeur van de Archieven van de president van Kazachstan, tijdens een interview in zijn kantoor in Almaty.
In de stoffige archieven besteedt een onderzoeker een deel van zijn tijd aan het documenteren van de namen van de slachtoffers van de hongersnood voor een project dat vorig jaar van start is gegaan. Hij gebruikt daarvoor voornamelijk bewijsmateriaal uit het archief, maar ook bijdragen afkomstig van het publiek. “Het is heel moeilijk,” zegt Aynash Seysenbayeva, terwijl ze op haar scherm de Asharsylyq.kz [kaz] database laat zien waar de informatie wordt verzameld. “Je ziet een naam (in een document) maar dan moet je het lezen en proberen uit te zoeken welke naam het is … en of die persoon wel of niet van honger is gestorven.”
Het is een gigantische klus. Na een jaar heeft Asharsylyq.kz [kaz] slechts 415 namen kunnen bevestigen.
In de Oekraïne wordt de hongersnood, die daar bekend staat als de Holodomor, officieel erkend als een genocide. Veel historici beweren – in een lezing van de geschiedenis die heftig wordt aangevallen door hun Russische collega's – dat de hongersnood werd opgezet om de Oekraïense bevolking uit te roeien.
De heersende opinie in Kazachstan, dat zijn verbond met Rusland koestert, is opvallend anders. President Nursultan Nazarbayev schildert de hongersnood af als een collectieve tragedie waarvoor het totalitaire systeem verantwoordelijk was, waarvoor sommige mensen een historische afrekening zouden willen zien.
Kazhibayeva prijst zichzelf gelukkig dat haar familie erin geslaagd is om de hongersnood te overleven en na zes maanden naar Kazachstan kon terugkeren.
“Ik herinner me dat we bij de grenspost aankwamen en er drie of vier ruiters aan kwamen galopperen. Ze hadden rode armbanden om,” vertelt ze. Toen haar vader uitlegde dat ze naar huis gingen, klopten deze Russen haar vader op zijn schouder en zeiden huilend: ‘Goed gedaan! Goede man!’ … en zo zijn we veilig en gezond naar ons land teruggekeerd.”
Categorieën

Start een discussie
Categorieën
Topartikelen uit de hele wereld
Vertalen voor Global Voices
Archief per maand
- maart 2021 3 artikelen
- februari 2021 14 artikelen
- januari 2021 18 artikelen
- december 2020 12 artikelen
- november 2020 13 artikelen
- oktober 2020 19 artikelen
- september 2020 16 artikelen
- augustus 2020 15 artikelen
- juli 2020 9 artikelen
- juni 2020 17 artikelen
- mei 2020 18 artikelen
- april 2020 20 artikelen
- maart 2020 9 artikelen
- februari 2020 5 artikelen
- januari 2020 7 artikelen
- december 2019 8 artikelen
- november 2019 5 artikelen
- oktober 2019 2 artikelen
- september 2019 9 artikelen
- augustus 2019 8 artikelen
- juli 2019 2 artikelen
- juni 2019 4 artikelen
- mei 2019 2 artikelen
- april 2019 5 artikelen
- maart 2019 9 artikelen
- februari 2019 2 artikelen
- januari 2019 6 artikelen
- december 2018 3 artikelen
- november 2018 6 artikelen
- oktober 2018 8 artikelen
- september 2018 4 artikelen
- augustus 2018 3 artikelen
- juli 2018 4 artikelen
- juni 2018 1 artikel
- mei 2018 1 artikel
- april 2018 2 artikelen
- maart 2018 4 artikelen
- februari 2018 9 artikelen
- januari 2018 10 artikelen
- december 2017 4 artikelen
- november 2017 4 artikelen
- oktober 2017 2 artikelen
- september 2017 8 artikelen
- augustus 2017 7 artikelen
- juli 2017 9 artikelen
- juni 2017 8 artikelen
- mei 2017 10 artikelen
- april 2017 3 artikelen
- maart 2017 9 artikelen
- februari 2017 13 artikelen
- januari 2017 12 artikelen
- december 2016 5 artikelen
- november 2016 17 artikelen
- oktober 2016 9 artikelen
- september 2016 10 artikelen
- augustus 2016 11 artikelen
- juli 2016 8 artikelen
- juni 2016 10 artikelen
- mei 2016 7 artikelen
- april 2016 10 artikelen
- maart 2016 4 artikelen
- februari 2016 9 artikelen
- januari 2016 5 artikelen
- december 2015 4 artikelen
- november 2015 6 artikelen
- oktober 2015 12 artikelen
- september 2015 12 artikelen
- augustus 2015 9 artikelen
- juli 2015 9 artikelen
- juni 2015 13 artikelen
- mei 2015 14 artikelen
- april 2015 14 artikelen
- maart 2015 22 artikelen
- februari 2015 11 artikelen
- januari 2015 19 artikelen
- december 2014 9 artikelen
- november 2014 10 artikelen
- oktober 2014 8 artikelen
- september 2014 12 artikelen
- augustus 2014 2 artikelen
- juli 2014 2 artikelen
- juni 2014 5 artikelen
- mei 2014 5 artikelen
- april 2014 4 artikelen
- maart 2014 8 artikelen
- februari 2014 8 artikelen
- januari 2014 12 artikelen
- december 2013 12 artikelen
- november 2013 24 artikelen
- oktober 2013 46 artikelen
- september 2013 18 artikelen
- augustus 2013 9 artikelen
- juli 2013 8 artikelen
- juni 2013 9 artikelen
- mei 2013 8 artikelen
- april 2013 13 artikelen
- maart 2013 9 artikelen
- februari 2013 12 artikelen
- januari 2013 17 artikelen
- december 2012 7 artikelen
- november 2012 16 artikelen
- oktober 2012 14 artikelen
- september 2012 3 artikelen
- augustus 2012 13 artikelen
- juli 2012 11 artikelen
- juni 2012 11 artikelen
- mei 2012 15 artikelen
- april 2012 18 artikelen
- maart 2012 15 artikelen
- februari 2012 18 artikelen
- januari 2012 17 artikelen
- december 2011 16 artikelen
- november 2011 15 artikelen
- oktober 2011 15 artikelen
- september 2011 19 artikelen
- augustus 2011 17 artikelen
- juli 2011 15 artikelen
- juni 2011 15 artikelen
- mei 2011 15 artikelen
- april 2011 16 artikelen
- maart 2011 26 artikelen
- februari 2011 36 artikelen
- januari 2011 37 artikelen
- december 2010 19 artikelen
- november 2010 22 artikelen
- oktober 2010 18 artikelen
- september 2010 18 artikelen
- augustus 2010 15 artikelen
- juli 2010 16 artikelen
- juni 2010 24 artikelen
- mei 2010 23 artikelen
- april 2010 24 artikelen
- maart 2010 20 artikelen
- februari 2010 16 artikelen
- januari 2010 22 artikelen
- december 2009 18 artikelen
- november 2009 18 artikelen
- oktober 2009 15 artikelen
- september 2009 19 artikelen
- augustus 2009 16 artikelen
- juli 2009 23 artikelen
- juni 2009 27 artikelen
- mei 2009 22 artikelen
- april 2009 20 artikelen
- maart 2009 23 artikelen
- februari 2009 15 artikelen
- januari 2009 9 artikelen