Nima Arkani-Hamed in zijn kantoor. Foto: Carolyn Beeler

Dit verhaal van Carolyn Beeler verscheen eerder op PRI.org op 8 juni 2017. Het wordt hier opnieuw gepubliceerd als onderdeel van een partnerschap tussen PRI en Global Voices.

Weggestopt in een hoekje van het voor de rest zeer cerebraal uitziende kantoor van theoretisch natuurkundige Nima Arkani-Hamed, is op een computerscherm een halverwege gepauzeerde scène uit Twin Peaks, de Amerikaanse televisieserie uit 1990, te zien.

De cultklassieker speelt voortdurend op de achtergrond terwijl Arkani-Hamed werkt aan natuurkundevraagstukken op het Institute for Advanced Study in Princeton, een stad in de Amerikaanse staat New Jersey.

“Ik vind het inspirerend om naar te kijken, omdat zij daar waanzinnige dingen proberen uit te vinden en wij hier,” zegt Arkani-Hamed. “Het is echt heel leuk om die serie op de achtergrond te hebben aanstaan.”

In Twin Peaks proberen inwoners van een stadje een moord op te lossen. In zijn kantoor probeert Arkani-Hamed op zijn beurt een aantal van de belangrijkste vragen te beantwoorden waar natuurkundigen zich in de 21e eeuw mee bezighouden.

“Wat is ruimte en tijd werkelijk? Waarom is het universum zo groot?” vraagt Arkani-Hamed. “En, bovenal, waarom zijn er grote dingen in het universum?”

Grote, brandende vragen, die kenmerkend zijn voor Arkani-Hamed.

En hij heeft naam gemaakt door naar de antwoorden te zoeken. Arkani-Hamed is nog maar 45 jaar, maar hij heeft al de universiteiten van Berkeley, Stanford en Harvard doorlopen en een prestigieuze natuurkundeprijs van drie miljoen dollar gewonnen.

Als lid van een gezin dat de wereld overtrok om de wetenschap te volgen, en te verdedigen, wist Arkani-Hamed dat hij zijn carrière zou voortzetten in de Verenigde Staten.

“Het was duidelijk dat Amerika de plek op de wereld was waar je naartoe ging, waar je vrij kon denken – zo groot als je wilde – en waar het alleen de kwaliteit van jouw ideeën en je ambitie was die telde,” zegt Arkani-Hamed.
Maar daar is hij nu niet meer zo zeker van.

Een rondreis naar Amerika

Tientallen jaren heeft Amerika een aantal van ‘s werelds beste wetenschappers aangetrokken. Albert Einstein vluchtte in 1933 voor de nazi's en belandde op hetzelfde instituut waar Arkani-Hamed nu werkt. Amerikaanse universiteiten en de reputatie die het land heeft als plaats voor vrijdenkers, hebben een extra sterke aantrekkingskracht op academici die vluchten voor onderdrukkende regeringen.

Evenals generaties van wetenschappers voor hen, oefende Amerika aantrekkingskracht uit op Arkani-Hamed's ouders, Hamideh Alasti en Jafar Arkani-Hamed. Zij kwamen uit Iran naar de Verenigde Staten om hun carrières in de natuurkunde voort te zetten aan het Massachusetts Institute of Technology en de NASA.

Arkani-Hamed werd geboren in Texas in de periode dat zijn vader werkte aan een van de Apollo-missies. Kort na de Iraanse revolutie in 1979, toen Nima 7 jaar was, gaven Jafar en Hamideh hun posities in de Verenigde Staten op om naar Iran terug te keren. Ze hoopten daar opnieuw een sterke wetenschapstraditie op te bouwen.

“Wij hoopten dat als wij daarnaartoe zouden gaan, we onze universiteiten democratischer zouden kunnen maken,” zegt Jafar Arkani-Hamed.

Na een jaar wilde ayatollah Khomeini die universiteiten sluiten en Jafar Arkani-Hamed sprak zich uit over de schade die dat zou betekenen voor de wetenschap in het land.

“Veel van de professoren schreven een open brief aan het land, waarin stond dat als ze dat zouden doen, de wetenschap in Iran zou worden vernietigd,” zegt Jafar Arkani-Hamed. “En daarom werden we vervolgd.”
Om aan gevangenschap of, dit keer, zelfs de dood te ontsnappen, moest het gezin vluchten voor de wetenschap. Ze slaagden erin de Turkse grens te bereiken.

“Het was een hectisch avontuur, met heel veel schurken en een paar fantastische helden,” zegt Nima Arkani-Hamed.

‘s Nachts trokken ze te paard over ruige bergen en overdag verstopten ze zich in grotten. Nima en zijn jongere zusje werden ziek.

“Het was afschuwelijk,” herinnert Hamideh Alasti zich. “Ik dacht dat ik mijn kinderen een voor een ging verliezen.”
Op een nacht, was Nima door koorts en uitdroging te verzwakt om nog op zijn eigen paard te kunnen zitten en trok Hamideh hem bij zich op haar paard.

“Plotseling, zag ik dat het een heldere hemel was en ik liet hem de Melkweg zien,” zegt Hamideh. “Hij opende zijn ogen en begon met mij te praten over de Melkweg en stelde natuurkundige vragen. Ik bracht hem – op een bepaalde manier – terug naar het leven.”

In Hamideh Alasti's ogen heeft de nieuwsgierigheid van haar zoon zijn leven gered.

Na meer dan een week op de vlucht te zijn geweest, kwam het gezin veilig aan in Turkije. Ze immigreerden naar Toronto, waar Nima natuurkundige vragen bleef stellen en uitblonk in wiskunde en wetenschap.

Maar het was altijd zijn doel geweest om de cirkel rond te maken die zijn familie was begonnen en terug te keren naar de Verenigde Staten. Na zijn studie vertrok hij naar Canada om te promoveren aan de universiteit van Californië, Berkeley.

VS staat leiderschapspositie in de wetenschap af

Het was onvermijdelijk dat hij weer in de VS zou belanden, zijn geboorteland en het land dat hij altijd heeft gezien als de beste plaats om groot te denken als het wetenschap betreft.

“Maar het is niet langer zo zeker dat Amerika het wereldcentrum van de wetenschap is,” zegt Arkani-Hamed.
“Die leiderschapsrol wordt langzamerhand afgestaan.”

Recente politieke ontwikkelingen, zoals president Trumps terugtrekking uit het klimaatakkoord van Parijs en voorstellen tot bezuinigingen op financieringen voor wetenschappelijk onderzoek zijn daarvan een klein onderdeel. Arkani-Hamed denkt echter dat aan deze besluiten iets groters voorafgaat. Hij denkt dat mensen in Amerika geen grote dromen meer hebben.

“We hebben niet de volgende grote, vanzelfsprekende stappen genomen om fundamentele natuurwetten experimenteel te begrijpen, en die ambivalentie is al een halve eeuw gaande,” zegt hij.

Arkani-Hamed doelt op de deeltjesfysica. De Verenigde Staten verlieten vroeg in de jaren negentig het werk aan een baanbrekende deeltjesversneller [de Superconducting Super Collider], gedeeltelijk vanwege de hoge kosten. Europa werd met de bouw van de Large Hadron Collider [de ‘grote hadronen-botser’ (LHC)] een ondergrondse deeltjesversneller in de buurt van Genève, het epicentrum op dat gebied.

Arkani-Hamed is nu betrokken bij een poging om een nieuwe generatie deeltjesversneller te bouwen om de nieuwste paradoxen in de natuurkunde te ontrafelen.

Maar dat project is niet in Amerika – waarvan Arkani-Hamed niet geloofd dat er het geld of de wil is om het te bouwen.

Het is in China.