Tulp op het Noord-Egeïsche eiland Chios. Foto van de auteur.
Bij het woord tulp, denk je misschien aan Nederland, wellicht zelfs aan de tulpenmanie [1] in de zeventiende eeuw. Maar wist je dat de Gouden Eeuw van het Ottomaanse rijk de Tulpenperiode [2] (Lale Devri) [en] wordt genoemd? Het is slechts een klein bewijs van hoe elders in de wereld tegen deze bloemen wordt aangekeken.
Op het kleine Griekse eiland Chios in de noordelijke Egeïsche Zee heten tulpen lalades [3] [el]. Begin maart veranderen velden en olijfgaarden in een zee van bloemen die slechts 7-10 dagen bloeien. Op Chios dat beroemd is vanwege zijn even beroemde mastiekbomen [4] (Pistacia lentiscus) [en] en, meer recent, vanwege het via Turkije toelaten van een grote stroom migranten en vluchtelingen uit het Midden-Oosten [5] [en], wordt het begin van de lente sinds lange tijd ingeluid door bloeiende tulpen. Deze traditionele bloementeelt is een middel van bestaan voor de dorpsbewoners.
Tulpen komen oorspronkelijk uit Centraal-Azië en werden door gebieden aan de Middellandse Zee verspreid naar Midden- en Oost-Europa. De lokale benaming voor tulp, lalades, verwijst naar de geschiedenis van deze bloem. De Perzische naam voor tulp is lâle en kwam via het Turks uiteindelijk in het Chian dialect terecht.
In Griekenland worden veertien tulpvariëteiten gekweekt. Vier van deze variëteiten komen vooral voor in de zuidelijke en zuidoostelijke delen van het eiland Chios (Tulipa praecox, Tulipa agenensis, Tulipa clusiana, Tulipa undulatifolia).
Lalades bij het dorp Kallimassia op het eiland Chios. Op de achtergrond olijfbomen en mastiekbomen. Foto van de auteur.
De Tulipa pracox wordt plaatselijk Turkse lale genoemd. Hij heeft een levendige, rode kleur, kan tot 70 centimeter hoog worden en wordt meestal gevonden aan de rand van bewerkte akkers en olijfgaarden.
De Tulipa agenensis, die plaatselijk Frankische lale wordt genoemd, kan tot 50 centimeter hoog worden en heeft rode kroonbladen met geel omrande, zwarte vlekken in het hart van de bloem.
De Tulipa undulatifolia, ook een zeldzame met uitsterven bedreigde variëteit, kan tot 30 cm hoog worden en heeft golvende, oranje-rode kroonbladen. Ook deze variëteit wordt gevonden rondom bewerkte akkers, meestal in de buurt van pistachevelden.
De Tulipa clusiana, plaatselijk bekend onder de naam constantijnse of Babylonische lale, wordt tot 60 centimeter hoog en heeft witte kroonbladen met scharlakenrode strepen. Deze zeldzame variëteit is afkomstig uit Perzië.
Lalades vormen een kostbare, natuurlijke schat voor het Griekse eiland Chios, maar staan bloot aan een aantal gevaren. Indien er niet met zorg wordt gehandeld, kan de jaarlijkse traditionele massale oogst en het opgraven van de bloembollen uitputting van de bodem veroorzaken. Bovendien kan het verlaten van de traditionele bloementeelt en het gebruik van nieuwe (machinale) ploegmethoden de bollen vernietigen.
Bekijk onderstaande, rustgevende video [6] voor een glimp van Chios’ uitgestrekte, rode tapijt van tulpen – gefilmd door Panos Mavrakis en geüpload naar zijn YouTube-kanaal: