In Jordanië worden nog steeds magische tovenaars geraadpleegd

Amman, Jordanië. Foto: Alice Bonfatti. Gebruikt met toestemming.

In de demonologie van de islam worden djinns (الجن‎‎), verengelst als genies (demonen), opgevat als dienaars van Allah, net als mensen. Wat het onderwerp van magische praktijken en geloven in Jordanië nog fascinerender maakt, is de conflicterende relatie van gelijktijdige oppositie en tolerantie tussen geloof en “het occulte”. Een ding is zeker: de islam wijst het bestaan van magie niet af. Integendeel; in meerdere verzen uit de Koran [en] wordt naar magische praktijken verwezen, al was het maar om de praktisering ervan te veroordelen.

Op de vraag van Global Voices of hij in magie gelooft, zegt taxichauffeur Ibrahim Othman: “Iedere moslim zou in magie moeten geloven vanwege het verhaal van de profeet Moesa [Mozes] in de Koran.” Volgens soera De Kantelen van de Koran, had Mozes een confrontatie met de magiërs van de farao. Zij gebruikten tovenarij om hun staven in slangen te veranderen. Met God's toestemming veranderde Mozes zijn staf in een slang. Verbaasd over het wonder waarvan ze getuige waren, dwong Mozes de magiërs om voor hem te knielen en zijn profetieën te aanvaarden.

Deze episode illustreert het onderscheid dat in de Koran wordt gemaakt tussen magie of tovenarij en een wonder. In de woorden van Ibn Khaldun [en], een van de meest prominente moslim geschiedkundigen, is een wonder “een goddelijke kracht die in de ziel (het vermogen) oproept om invloed uit te oefenen. De (werker van wonderen) wordt in zijn daden ondersteund door de geest van God. De magiër, daarentegen, opereert alleen en vanuit zijn eigen geestelijke kracht, en wordt, onder bepaalde voorwaarden, geholpen door duivels.” 

In Jordanië, is het accepteren van het bestaan van djinns en het geloof dat deze bezit kunnen nemen van mensen, een van de vele algemeen aanvaarde geloven in magie of tovenarij, zoals het gretige “boze oog” [en], amuletten en Al-matuom – de praktijk om onrein menstruatiebloed te gebruiken om je van iemands liefde te verzekeren.

Maar vanuit religieus oogpunt wordt magie, op zijn minst, met afkeur bekeken. De imam van Masjid Al-Edlbe in Na'ur, Hashem Ali Osman, vat de houding van religie tegenover magie samen als “magie is de daad van de Sheitan (duivel) en het onderwijzen, leren en praktiseren van magie is haram (zonde).”

Hoewel magie strikt verboden is, wordt Ali Osman, in zijn concurrerende rol als sjeik van de moskee, ten minste twee keer per week gevraagd om magische praktijken uit te voeren. Omdat Al-Masjid beschouwd wordt als het huis van God, die ultieme macht heeft over alle creaties, zetten personen die door djinn bezeten zijn geen voet in de moskee, en vragen de sjeik om hen thuis te bezoeken.

Het laatste geval waarover sjeik Ali Osman sprak met Global Voices betrof een 22-jarige vrouw “van uitzonderlijke schoonheid”:

Meer dan veertig mannen hadden naar haar hand gedongen, maar elke verloving werd afgebroken vlak voordat deze officieel zou worden bevestigd. De wanhoop nabij, nodigde de familie mij bij hen thuis uit om verzen uit de Koran voor te lezen, wat als de beste manier wordt gezien om de vloek te verbreken. Ik sprak eerst met de djinn die bezit had genomen van de vrouw en ontdekte dat het magische wezen verliefd op haar was geworden. Als er iemand bij haar kwam om te vragen of ze met hem wilde trouwen, zorgde de demon ervoor dat haar gezicht tijdelijk vervormde. Bij het zien van haar plotselinge ‘monsterlijke’ gezicht, renden alle huwelijkskandidaten weg om nooit terug te keren. Toen ik klaar was met het lezen uit de Koran, verliet de djinn het lichaam van de vrouw en vrij snel daarna is ze getrouwd.

Hoewel religieuze leiders unaniem het uitspreken van toverspreuken over anderen veroordelen als de ergste zonde, is het beroep van sjeik al-sihr (magiër) zeer lucratief en kent geen tekort aan opdrachten. Een eenvoudige zoekopdracht op Google resulteert in vele pagina’s zoekresultaten, met advertenties voor magiërs in Amman die “een vloek verbreken”, “een toverspreuk uitspreken”, of beide doen. 

Screenshot van een Google zoekopdracht naar “Magische tovenaar in Amman, Jordanië”.

Global Voices kwam met iemand in contact die magische praktijken aanbood. Hij vertelde dat de prijs voor het uitspreken van een bezweringsformule afhankelijk is van de ‘categorie’ en varieert van 200 tot 100.000 Jordaanse dinars (respectievelijk 256 en 128.200 euro).

Financiële voorspoed, huwelijk en het uitspreken van een vloek over andere personen zijn de meest voorkomende redenen voor mensen om een magiër op te zoeken. Het offeren van dieren, een vloek uitspreken over voorwerpen die aan het beoogde slachtoffer toebehoren, en het maken van “zakjes” met cryptische geheimtaal die worden achtergelaten bij de begraafplaats zijn enkele van de middelen die magiërs gebruiken om hun toverkunst uit te oefenen.

Het is interessant dat, in tegenstelling tot andere landen waar moslims de meerderheid vormen, er in Jordanië geen wetgeving is tegen het praktiseren van magie. Sjeik Ali Osman legt uit:

Hoewel in Jordanië personen technisch gesproken kunnen worden veroordeeld voor het uitoefenen van magie, komt dit zelden voor, omdat wanneer iemand een klacht indient tegen het uitoefenen van magie, hij of zij er zelf in wordt betrokken.

Het geloof in magie in Jordanië is weliswaar wijdverspreid, maar er zijn ook velen die zich van deze gedachten distantiëren. Sammy Abdelrahim, een Jordaanse student aan het Amerikaanse Middlebury College, zegt niet in magie te geloven, omdat “zijn geloof (hem) zal beschermen”. Een student aan de universiteit van Jordanië, Lubna Mohammad, zei tegen Global Voices dat als het over wel of niet in magie geloven gaat, er grote verschillen zijn tussen de generaties:

In het verleden probeerden mensen vreemde gebeurtenissen te verklaren door te zeggen dat het werd veroorzaakt door magie, omdat ze er geen verklaring voor hadden. Magie past bij mijn oma, wetenschap past bij mij.

Magische geloven zijn, hoewel controversieel, van groot belang voor veel gemeenschappen in Jordanië. Belal Mustafa, psychotherapeut en klinisch gedragswetenschapper bij Artsen Zonder Grenzen in Jordanië, waarschuwt dat magische geloven grote invloed kunnen hebben op de waarschijnlijkheid dat iemand psychologische hulp vraagt wanneer dat nodig is:

Vanuit het geloof, en voor veel mensen, zijn deze magische geloven waar. Omdat psychologische problemen ‘zich aan de observatie onttrekken’, worden ze in verband gebracht met deze spirituele geloven.

Volgens Mustafa kan het moeilijk zijn om uit te leggen dat geloof en behandeling niet tegenstrijdig zijn:

Velen geloven dat problemen met de geestelijke gezondheid verband houden met een zwak geloof van de persoon. Het probleem waar psychologen mee geconfronteerd worden, is dat er magische interpretaties worden geplakt op psychologische problemen en gedragsproblemen. Personen met psychische problemen willen daarom niet worden gediagnostiseerd of behandeld.

Volgens dr. Mustafa is bewustwording heel belangrijk:

Het is niet onze taak als psychologen om de mentaliteit van de patiënt te veranderen, maar om hun levens te verbeteren. Wij zijn verantwoordelijk voor het informeren van mensen over hun geestelijke gezondheid — vooral als de symptomen van een magische denkwijze lijken op psychische stoornissen zoals psychosomatische stoornissen of paniekaanvallen.

Wat kunnen we doen met magische geloven en hun impact op de maatschappij? De complexe natuur van magische geloven plaatst ze op het snijvlak van geloof, bijgeloof en het menselijke verlangen om het onbekende te definiëren en overstijgen. Tayseer Abu Odeh, doctor in Vergelijkende Literatuurwetenschap aan de Indiana University van Pennsylvania, moedigt ons aan onze vooroordelen ten opzichte van magie te heroverwegen:

Het concept van magie in de islamitische wereld is een moeilijk onderwerp dat leidt tot een pasklare culturele uitsluiting. Magie wordt snel gezien als geheimzinnig, exotisch, onbegrijpelijk en mysterieus. Een van de belangrijkste problemen komt voort uit de diepgewortelde discrepantie tussen de schijnbare geschiedenis van het Oosten, zoals epistemologisch en ontologisch breed uitgemeten in het narratief van het oriëntalisme, en het wetenschappelijke paradigma van het Westen, tegelijk geïntroduceerd met het superieure beeld van het eurocentrische discours van rationalisme en modernisme. Kort samengevat, is een dergelijke dogmatische en essentialistische ‘manier van denken’ oorzaak van het mystificeren van het microkosmische narratief van de magie. Het wordt gereduceerd tot een gesimplificeerde vorm van oriëntalistische en islamitische verbeelding, of tot een sentimenteel schema van metafysische interpretatie.

Is het mogelijk om te ontsnappen aan oriëntalisme als je de maatschappelijke, culturele en psychologische interpretatie van magie in het Midden-Oosten analyseert? Abu Odeh zegt dat het behandelen van magie als een cultureel en antropologisch fenomeen, een demystificatie en ontmanteling is van de onlosmakelijke tegenstrijdigheid van semi-religieuze mythen en magie heeft gereduceerd tot een categorie van cultureel defaitisme en atavisme. 

In een gelijksoortig kader, beargumenteert de moslim schrijver Michael Muhammad Knight dat onderzoek van magische geloven nodig is om de complexiteit van het Midden-Oosten te begrijpen:

Als we kijken naar wat we tegenwoordig magie noemen of de moslim tradities doorlopen, kunnen we veelal dat wat als ‘islamitisch’ kan worden gezien, uitbreiden.

Voor hem, is dit een positieve maatschappelijke consequentie.

1 reactie

Discussieer mee

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.