Op 10 januari 2017 openden Argentijnse gewapende troepen het vuur op de Mapuche, een inheems volk in de Chubut-regio dat een strijd voert om het land van hun voorouders terug te vorderen. Het land is momenteel in handen van de multinational Benetton. Volgens lokale nieuwsberichten blokkeerden bijna 200 politiemensen de Highway 40 en vervolgden zij hun aanval op de gemeenschap van “Lof en Resistencia del Departamento de Cushamen”. Deze groep bestaat uit niet meer dan vijfentwintig volwassenen en vijf kinderen.

Door de aanval is het merendeel van de inheemse bewoners gewond, twee zijn er slecht aan toe. De gewapende troepen plunderden het belangrijkste huis waar de vrouwen en kinderen zich schuilhielden en ze namen hen gevangen. Tenminste tien mensen zijn gearresteerd en sindsdien is niets meer van ze vernomen. Het weinige nieuws dat naar buiten kwam over de gebeurtenissen bevatte berichten over intimidatie en fysieke mishandeling van de vrouwen en kinderen.

Dit wrede ingrijpen is in strijd met de Argentijnse wet 26894 over het bezit en eigendom van land, welke iedere vorm van ontruiming van inheemse volkeren verbiedt tot november 2017. Amnesty International heeft de gebeurtenis veroordeeld [en] en opgeroepen tot een “uitgebreid en onpartijdig onderzoek naar het gebruik van geweld” en ze publiceerden een lijst van acties die genomen kunnen worden om de Argentijnse regering onder druk te zetten. Er circuleert momenteel een petitie [en] genaamd “basta de repression al pueblo Mapuche” (stop de onderdrukking van het Mapuchevolk).

Het volgende verslag is gebaseerd op een onderzoek uit 2016 in Lof en Resistencia del Departamento de Cushamen. Het beschrijft de strijd van de gemeenschap, hun organisatie en hun dromen. Uit veiligheidsoverwegingen blijven de voor dit artikel geïnterviewde mensen anoniem. Op hun verzoek worden met het woord “peñi” (broer) de mannelijke gesprekspartners aangeduid en met “lamgen” (zuster) de vrouwelijke.

—

Ergens op de Route 40, midden in het woestijnachtige Patagonische niemandsland, staat een op het eerste gezicht verlaten houten keet. Plotseling komt er iemand tevoorschijn in het idyllische landschapsplaatje, verscholen onder een capuchon. Gescheurde kleren en een donkere huid. Hij loopt naar het hek met prikkeldraad aan de kant van de weg en houdt de wacht. Hij neemt de tijd om een aantal doeken, die over het hek hangen, recht te hangen. Op de doeken staan leuzen in rode verf: “Landeigenaren blijf weg”, “Herstellend grondgebied” en “Anti-terrorismewet is terrorisme”.

De keet is een bewakerspost waar de Mapuche van de Lof en Resistencia-gemeenschap dag en nacht de wacht houden om invallen van de lokale politie te voorkomen. Lof en Resistencia is één van de vele inheemse volkeren in de Chubut regio die proberen het land van hun voorouders terug te vorderen. Land dat nu in handen is van grote internationale ondernemingen als Benetton, Lewis, CNN en The North Face [en]. Het verhaal heeft weinig lokale media-aandacht gehad sinds de bezetting in maart 2015 begon. Alarmerender is het gebrek aan internationale aandacht, terwijl deze gebeurtenissen zich voordoen in de context van een ingewikkelde, globale strijd waarbij wereldwijd inheemse volkeren de inzet zijn tegen internationale ondernemingen (multinationals) en winningsindustrieën. Ondanks bestaande rechten van de inheemse bevolking op land, wetgeving over privé-eigendom en internationale normen vormen deze conflicten over het eigendom van het land een weerbarstige wettelijke puzzel, die niemand tot nu toe nog heeft weten op te lossen.

Deze strijd van David en Goliath gaat tussen een handvol inheemse mensen aan de ene kant en de Benetton Group aan de andere. De Italiaanse textielreus, die beter bekend staat om zijn marketingcampagnes waarin mensenrechten, vrede en etnische gelijkheid centraal staan dan om zijn controversiële bezit van 900.000 hectare land in Patagonië, heeft in het verleden een aantal schandalen aan zijn broek gehad. In 2002 was het bedrijf verantwoordelijk voor de gewelddadige uitzetting van de Mapuchegemeenschap uit Santa Rosa Leleque [en], wat een golf van internationale verontwaardiging veroorzaakte.

Vandaag, anderhalf jaar na het begin van de bezetting, herbergt Lof en Resistencia meer dan 15 mensen, van peuters tot ouderen. Ze krijgen veel bezoek van andere Mapuche in de regio die in de strijd betrokken zijn en die meehelpen in de dagelijkse bezigheden van de gemeenschap. De indeling van het terrein van de gemeenschap is vernuftig simpel. Het glooiende gebied waar ze hun kamp hebben opgeslagen is niet zichtbaar vanaf de weg en ook niet vanaf de bewakerspost. In noodgevallen blaast de persoon die de wacht houdt op een hoornachtig traditioneel instrument om alarm te slaan.

Vanaf de bewakerspost moet je naar beneden lopen door Patagonisch struikgewas vol met doornen, een paar verlaten spoorlijnen oversteken en een helling beklimmen voordat de twee houten huizen, opgezet door de gemeenschap, zichtbaar worden. De daken zijn bedekt met roestige oude staalplaten die het zonlicht weerkaatsen. Elk huis heeft een schoorsteen gemaakt van stenen en modder, voor het koken en voor de verwarming. Er zijn pogingen gedaan om het huis aan de binnenkant te isoleren maar desondanks zijn de leefomstandigheden extreem zwaar, vooral in de winter als de temperatuur kan dalen tot -10 graden Celsius. Iets verder bergafwaarts stroomt de rivier de Leleque. In de rivierbedding is een moestuin, een plek waar de vrouwen de was doen en er zijn hekken gebouwd om verdwaalde schapen weg te houden van de naastgelegen Benetton-boerderijen.

Het doel van Lof en Resistencia is om geheel zelfvoorzienend en autonoom te worden, maar de gemeenschap is nu nog afhankelijk van een ondersteunend netwerk om goederen aangeleverd te krijgen vanuit de dichtstbijzijnde stad, zo'n 100 kilometer verderop.

“Op een dag kwam het leger en ze slachtten iedereen af”

Bijna twee eeuwen geleden leefde de Mapuchebevolking vrij in Puelmapu, een onafhankelijke, inheemse regio die we vandaag de dag kennen onder de naam Patagonië. Tussen 1878 en 1885 leidde de Argentijnse regering een wrede militaire campagne, beter bekend als “La Conquista del Desierto” (de Verovering van de Woestijn) om de regio in handen te krijgen en op te nemen in de Republiek van Argentinië. In de nasleep van hun overwinning beloonde Argentinië buitenlandse ondernemingen voor hun financiële hulp met percelen van Patagonisch land. Een hiervan, de “Argentine Southern Land Company”, werd door Benetton gekocht in 1991, samen met de eigendomsrechten van ongeveer een miljoen hectare land dat het bedrijf bezat in de Chubut regio. Sindsdien gebruikt de Italiaanse multinational het gebied voor olie- en mijnbouwexploratie, de productie van wol en houtkap [en].

Maar de laatste jaren zijn er door heel Patagonië steeds meer bewegingen opgekomen van inheemse bezetters. De mensen van Lof en Resistencia stellen dat het door hun bezette land in voorouderlijk bezit was en dat maakt hen de rechtmatige eigenaren. “135 jaar geleden werd deze regio als vrij inheems gebied beschouwd. Onze overgrootouders leefden hier. En op een dag kwam het leger en ze slachtten iedereen af”, vertelt de longko (leider) van de gemeenschap. De “Conquest of the Desert” (Verovering van de woestijn) liet duizenden inheemse doden achter en zo'n 14.000 mensen werden als slaaf vastgehouden, gedwongen om te werken op het land dat van ze was afgenomen [es]. Niet lang daarna volgt een periode van meedogenloze onderdrukking van de Mapuche.

Adriana werkt voor het ondersteunende netwerk van de gemeenschap en zij heeft ermee ingestemd om haar naam te vermelden. Ze vertelt over de onderdrukking van de Mapuche zoals de ouderen die aan haar omschreven: “Op de boerderijen van de nieuwe “latifundistas” (landeigenaren), werd hun (de Mapuche) verboden om hun eigen taal te spreken. De huincas (blanken) sneden de tong en oren af van de Mapuche die ze Mapudungun hoorden spreken. Ook sneden ze mannen hun testikels af en borsten bij de vrouwen, om voortplanting te voorkomen. Alles was gericht op het vernietigen van onze identiteit, om mensen hun erfgoed en wortels te laten afstoten”.

Dit soort verklaringen zijn van generatie op generatie mondeling doorverteld binnen de Mapuchegemeenschappen, aangezien de Mapudungun-taal geen geschreven systeem kent. Deze verhalen van vervolging, marteling en slachting zijn daarmee diep verankerd in het collectieve geheugen van de Mapuche en zijn een geïntegreerd onderdeel van hun identiteit geworden.

“De Conquest of the Desert eindigde niet in 1885; het heeft slechts een andere vorm aangenomen”

Vandaag de dag worden de Mapuche geconfronteerd met een nieuw soort onderdrukking: sociale uitsluiting. De inheemse bevolking die zich heeft gevestigd in de verspreide Patagonische steden leeft in extreme armoede. De meesten kunnen geen baan vinden en degenen die wel werk vinden worden als goedkope arbeidskrachten gebruikt. Adriana's dochter herinnert zich dat ze voortdurend werd gepest op school: “Ze noemden me stom, arm, vies.. alleen maar omdat ik een Mapuche ben”. Adriana vertelt dat ze vals beschuldigd werd van seksueel misbruik van haar studenten op de dansschool waar ze een paar jaar geleden les gaf. Ze werd ontslagen, ondanks protesten van haar leerlingen, en heeft sindsdien nog geen ander werk gevonden.

Sociale ongelijkheid en onrechtvaardigheid was voor de mensen van Lof en Resistencia één van de belangrijkste redenen voor de exodus naar hun voorouderlijk land. “De Conquest of the Desert eindigde niet in 1885; het heeft slechts een andere vorm aangenomen. Uiteindelijk zijn we hier veel beter af”, legt de longko uit, diep starend in de uitgestrekte, omringende vlakte. De charismatische leider beschrijft hoe hij, opgroeiend in een arm gezin, al zijn tijd doorbracht in de plaatselijke bibliotheek in plaats van buiten op straat zoals de andere kinderen die uiteindelijk zouden opgroeien tot delinquenten. Hij gelooft dat boeken hem uit de gevangenis hebben gehouden. Hij wantrouwt het “neo-imperialistische” Argentijnse onderwijssysteem en heeft daarom zichzelf de taak gesteld om het onderwijs van de jongeren in de gemeenschap op zich te nemen.

De mensen van de aarde

Maar naast de leefomstandigheden en de voorouderlijke rechten waar zij voor opkomen is er nog een zwaardere erbarmelijkheid die deze inheemse bevolking voelt en dat is het gevoel dat ze tot deze bezetting heeft gedwongen. Het woord Mapuche is een samenstelling van de woorden “map” (de aarde) en “che” (mensen). De natuur is de kern van hun geloof en spiritualiteit: volgens de Mapuche een manier van leven die de huincas niet kunnen begrijpen.

Mapucheceremonies worden door de machi (shamaan) geleid. De machi geldt als de hoogste spirituele autoriteit binnen de gemeenschap en is verantwoordelijk voor het verbinden van de spirituele wereld met de menselijke. De mensen van Lof en Resistencia hebben uitermate veel respect voor de beschikbare natuurlijke bronnen. Er worden speciale rituelen uitgevoerd, bijvoorbeeld nadat een dier is gedood of nadat men water uit de rivier heeft gehaald, en vuur wordt alleen gemaakt van dood hout. Het leven in de geïndustrialiseerde steden is onverenigbaar met de waarden van de Mapuche, daarom voelen sommigen zich genoodzaakt om terug te keren naar het land van hun voorouders. “Als een mijnbouwonderneming hier zou komen en die berg daar zou vernietigen om de grondstoffen eruit te halen, dan is het… alsof een arm of been wordt geamputeerd. Je wordt ziek. Zo simpel is het. We hebben een sterke spirituele verbinding met de aarde en daarom moeten we het verdedigen met alles wat we in ons hebben”, zo legt een jonge lamgen uit.

Ondanks de afgelegenheid en afzondering hebben de mensen van Lof en Resistencia wel degelijk een brede kennis van wat er in de wereld gebeurt. Van de oorlog in Algerije tot de verkiezingen van 2016, Max Weber, islamitisch terrorisme en voormalig Joegoslavië, de debatten zijn oneindig en alomtegenwoordig. Deze kennis van politiek, geschiedenis en filosofie zorgt ervoor dat ze hun ideeën bedachtzaam en helder kunnen verwoorden. Een peñi legt het uit: “Je zou kunnen zeggen dat we antikapitalisten en anti-imperialisten zijn. Maar we willen geen label opgedrukt krijgen. We willen niet met een specifieke beweging worden geassocieerd. We zijn geen Marxisten, eco-activisten of autochtonen. We zijn gewoon Mapuches. We vechten vandaag de dag omdat het extractivistische economische systeem de aarde verwoest, terwijl we daarmee in harmonie moeten leven”.

“Wij zijn de irritante mug op Benettons arm”

Zodra ze hun rukas (huizen) uitstappen, doen ze een capuchon op of ze bedekken het gezicht met een T-shirt, een eenvoudige voorzorgsmaatregel om te voorkomen dat de autoriteiten ze kunnen identificeren. Ze vertellen dat er in het verleden mensen verdwenen zijn en daarom vrezen ze voor hun dierbaren. Ze lachen om het stempel dat de regering ze heeft opgedrukt: “terroristen”. Maar dat stempel is wel heel handig gebleken om de gewelddadigheid van de plaatselijke politie te legitimeren. Het wordt gerechtvaardigd als onderdeel van de “strijd tegen terrorisme”. Niet bepaald een onbekende strategie in de Verenigde Staten en in sommige West-Europese landen, waar het als rookgordijn wordt ingezet om machtsmisbruik en schendingen van mensenrechten te verbergen. Voor het belangrijkste huis doen twee jongetjes een rollenspel, vechtend over wie de good guy moet zijn. “Ik wil de terrorist zijn! Jij bent nu de politie!”, zegt een van beide. “Nee!”, schreeuwt de ander, “Ik wil de politie niet zijn! Ik wil de terrorist zijn!”

Gevoelens van spanning en onzekerheid zijn alomtegenwoordig in de gemeenschap en niet zonder reden. Er zijn in het verleden veel pogingen tot uitzetting geweest en ook gevallen van intimidatie, niet alleen door de autoriteiten maar ook door burgers. Maar de mensen van Lof en Resistencia geven niet op. “Als we er niet in zouden geloven het land terug te krijgen, dan zouden we niet vechten”, vertelt een lamgen. “Als het ons niet lukt, dan lukt het onze kinderen, er is nu geen weg meer terug. We zijn inmiddels bekend met marteling, met de gevangenis en de dood. We zijn niet bang”.

Hun strategie is simpel: een langzame, stapsgewijze bezetting van het land. De longko legt uit: “Wij geloven dat iedere gemeenschap haar eigen pad tot beschikking moet volgen… We willen onze Natie opnieuw opbouwen.Je zou kunnen zeggen dat we in een proces van zelf-dekolonisatie zitten. We willen de huidige ‘landeigenaren’ eruit gooien en Puelmapu reconstrueren. We zijn er niet op uit om de huinca-staat over te nemen. Om eerlijk te zijn willen we daar niets mee te maken hebben. We willen niet onderhandelen, want er is niets om over te onderhandelen. Dit is ons land.”

De bezettingsactie van Lof en Resistencia lijkt misschien klein maar de impact ervan zou weleens groot kunnen zijn. Zoals een peñi het uitlegt: “Wij zijn de irritante mug op Benettons arm”. Sterker nog, het gaat veel verder dan dat. Een bezetting als deze brengt het voortbestaan van andere bedrijven in de regio gevaar, zowel nationaal als grensoverschrijdend. Dit soort bezettingen leidt na verloop van tijd altijd tot meer soortgelijke bezettingen in andere gemeenschappen. Stap voor stap willen wij doen geloven dat je de territoriale controle terug kunt krijgen.”

Benetton, “ongewild betrokken bij een historisch probleem”

Benetton wilde niet reageren op dit artikel, maar in een verklaring [en], die de Benetton Group in december 2010 naar buiten bracht als reactie op de bezetting van de Santa Rosa Leleque-gemeenschap, stelt het bedrijf dat ze “ongewild betrokken is geraakt” bij een “historisch probleem aangaande de stichting van de Argentijnse staat in de negentiende eeuw en de relatie tot de oorspronkelijke bevolking die in het gebied woonde voordat de staat werd gesticht”.

Wettelijk gezien is de situatie een ingewikkelde puzzel. Ondanks het feit dat het bedrijf waarschijnlijk wel op de hoogte was van de historische omstandigheden waarin the Argentinean Southern Land Company Ltd in bezit is gekomen van het land, mag je de Benetton Group daarvoor dan aansprakelijk houden? En hoe zit het met de eigendomsrechten waar Benetton mee loopt te zwaaien in de rechtbank? Aan de andere kant wordt in artikel 75 (subsectie 17) van de “Argentine National Constitution” (de Argentijnse Nationale Grondwet) [es] duidelijk het bestaan van de inheemse bevolking in Argentinië (vóór de stichting van de Argentijnse staat) erkend en wordt hun bezit van land dat zij oorspronkelijk bezaten gegarandeerd. Argentinië heeft ook de ILO Conventie 169 bekrachtigd evenals de VN Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken, waarmee de fundamentele, grondwettelijke rechten van inheemse volken worden gegarandeerd. Maar volgens Human Rights Watch [en] en de International Work Group for Indigenous Affairs [en] respecteert Argentinië beide verklaringen van internationale wetgeving niet.

Deze situatie gaat verder dan louter rechtmatigheid. Benetton heeft het perceel van 900.000 hectare in 1991 voor 80 miljoen dollar gekocht. De waarde van dat land is sindsdien enorm toegenomen [fr]. Het is ondenkbaar dat het Italiaanse bedrijf dat zo maar terug zal geven aan de Mapuche, dus dat zou betekenen dat de Argentijnse regering het terug moet kopen met geld van de belastingbetaler, iets waar de mensen in de regio fel op tegen zijn.

Een race tegen de klok

Deze situatie is niet klein in reikwijdte noch beperkt in geografische omvang: het gaat veel verder dan de rechten van inheemse volken en het gebied Patagonië. De bezetting van Lof en Resistencia vindt plaats binnen een context van een globale strijd die de inheemse volken overal ter wereld voeren, vechtend voor de soevereiniteit van hun land en de natuurlijke bronnen, die worden bedreigd door bekende multinationals en de activiteiten van winningsindustrieën.

Er is nog geen akkoord bereikt en de tijd tikt. Volgens de Argentijnse Wet 26894, die over het bezit van land gaat, zijn alle uitzettingen technisch verboden tot november 2017. Dit geeft de regering minder dan een jaar de tijd om met een oplossing te komen. Ondertussen houdt Benetton stand terwijl inheemse bezettingsbewegingen zich verspreiden over het gebied. Deze strijd zou bovenal een inspiratie moeten zijn voor diegenen die alternatieven zoeken tegen een niet-duurzaam, neoliberaal economisch systeem dat de voorkeur geeft aan grote ondernemingen in plaats van aan mensen, aan winsten in plaats van aan natuurlijke bronnen en aan individuen in plaats van aan gemeenschappen.