‘Het einde van de wereld’, de reis van een dichteres van Yarmouk naar Algiers

Dima Yousef. Source: Budour Hassan

Dima Yousef. Bron: Budour Hassan

Dit verhaal werd oorspronkelijk gepubliceerd [en] op de blog van Budour Hassan.  

Op 25 november vorig jaar kwamen Dima Yousef, haar moeder en twee zusjes aan in Algiers, de hoofdstad van Algerije. Dima's moeder had besloten dat het niet langer verantwoord was om in het door oorlog verscheurde Syrië te blijven.

Dima Yousef, dertig jaar, dichteres en docente Arabisch, is de derde uit het gezin met vijf kinderen. Ze is geboren en opgegroeid in het vluchtelingenkamp Yarmouk, ten zuiden van Damascus. Haar familie komt uit het Palestijnse dorp Hosheh, ten oosten van Haifa. Het dorp was in april 1948 het toneel van een hevige strijd tussen het Arabische Bevrijdingsleger en de paramilitaire organisatie Haganah. Het dorp viel op 16 april van dat jaar in handen van de Haganah Carmeli Brigade [en]. Alle inwoners werden gedwongen om naar Libanon en van daaruit naar Syrië te vluchten, waar Dima's grootouders zich vestigden.

Een eenzame palmboom, een begraafplaats en enkele ruïnes getuigen van wat ooit een vredige landbouwgemeenschap was. Hosheh was fysiek verwoest, maar kwam weer tot leven door verhalen en herinneringen die overlevenden van al-Nakba, de etnische zuivering van Palestina door zionistische milities in 1948, doorvertelden aan de tweede en derde generaties.

Toen Dima voor het laatst afscheid nam van Damascus, was ze overweldigd door het schokkende gevoel van permanent verlies en ontworteling, het gevoel dat ook overlevenden van al-Nakba hadden ervaren en waar ze in Yarmouk vaak over spraken.

In Algiers zijn er geen regelmatig voorkomende stroomstoringen en brandstoftekorten, geen schijnbaar doelloze mortierbeschietingen of militaire controleposten die de stad verscheuren. Maar, op de een of andere manier, voelde Dima zich altijd “veiliger” in Damascus. ‘Het zou ondankbaar van mij zijn om te klagen of te praten over heimwee,’ zegt Dima. ‘Ik heb het geluk dat ik nog leef, dat ik een eigen kamer heb. Maar ik mis alles van Damascus, zelfs de lange dagen zonder elektriciteit.’

Toen ze uit Damascus vertrok, kon Dima slechts het hoogst noodzakelijke in haar tas stoppen, zoals de boeken die ze van een goede vriend had gekregen. Maar ze liet een gebroken hart achter: het ene deel ligt in de tijdloze straten van de oude stad van Damascus en het andere deel blijft in Yarmoek, of dat wat er nog van over is.

In haar levendige poëzie is Dima welbespraakt, maar ze worstelt nog met het vinden van woorden voor wat ze het meest mist van Yarmouk. Ze is meer dan drie jaar niet in staat geweest om naar het kamp terug te gaan en in haar hart weet ze dat ze er nooit weer terug zal keren. Ze schrijft:

Nee, het zijn niet alleen de straten, de steegjes, de huizen of mijn herinneringen die daar nog steeds liggen. Niet alleen de gezichten van de mensen, hun heldere ogen, hun rauwe emoties en hun verbazingwekkende intimiteit. Dat zijn niet de enige dingen die ik van Yarmouk mis.

Niet alleen het graf van mijn vader, waar ik nog steeds niet aan gewend ben. Ik mis niet alleen de dingen die ik bezat, de dingen die van mij waren: mijn thuis, mijn familie, mijn vrienden, mijn leven.

Leven! Dat is wat ik het meest mis als ik aan het kamp denk. Leven, met al zijn lawaai, angst en uitputting. Yarmouk en zijn bewoners waren in staat om alles waardoor ze werden omringd te bezielen met leven, hartslag, warmte en sprankeling.

‘Yarmouk slaapt nooit,’ zeiden mensen die het kamp kenden. Het sliep nooit, alsof het bang was iets te zullen missen. Daarin is Yarmouk altijd trouw gebleven. Zelfs toen de dood kwam, bleef Yarmouk wakker en miste geen seconde.

Dima en haar familie ontvluchtten Yarmouk in juli 2013, vlak voor de belegering [en] van het kamp door Syrische regeringslegers. Dima heeft veel verloren: haar leerlingen van de middelbare school die tegelijk haar vrienden waren in Yarmouk; haar huis in het kamp dat door de bombardementen werd vernietigd; haar vader die in dezelfde maand aan zijn verwondingen overleed nadat hij was neergeschoten door een sluipschutter.

Photo taken in Yarmouk by Niraz Saied. Source: Budour Hassan.

Foto genomen in Yarmouk door Niraz Saied. Bron: Budour Hassan. 

‘Gedood worden door een sluipschutter’, zou Dima later zeggen, ‘is barmhartiger dan langzaam te sterven onder een bezetting.’

In een gedicht [en] zonder titel, vertaald door Fawaz Azem, zegt Dima: ‘Mijn vader zou kapot zijn gegaan aan zijn verontwaardiging bij de aanblik van kinderen die honger lijden, onafgebroken!’

Ze gaat verder:

‘Dankjewel kogel die het leven van mijn vader nam voordat het hem werd ontnomen door verontwaardiging!

Dankjewel, sluipschutter, die zijn laatste wassing met zijn bloed bezegelde!

Dankjewel mijn vaders bloed, die de scène afsloot!

Dima speelde, aangemoedigd door vrienden, serieus met de gedachte om haar eerste gedichtenbundel te publiceren, toen ze op 27 november 2014 werd gearresteerd door de Syrische veiligheidstroepen – een andere wrede wending van het lot. De reden voor haar arrestatie was een aanklacht die twee jaar eerder tegen haar was ingediend. In de aanklacht werd ze beschuldigd “actief” te zijn op Facebook-pagina's tegen de regering van de Syrische president Bashar al-Assad.

Vanaf het begin van de Syrische opstand, heeft Dima onomwonden haar steun betuigd aan het vreedzaam protest en zich uitgesproken tegen onderdrukking. Ze heeft zichzelf echter nooit als een activiste beschouwd, met als argument dat het afwijzen van onrecht en onderdrukking vanzelfsprekend is en geen vorm van activisme.

‘Ik ben geen heldin en wat ik in de gevangenis heb meegemaakt, verbleekt bij wat de meeste gevangenen moeten doormaken,’ zegt Dima. ‘Je hoeft geen politiek activist te zijn om je solidariteit te betuigen met mensen die lijden onder bezetting en beschietingen.’

Dima vindt dat ze geluk heeft gehad dat ze niet is gemarteld of vernederd zoals de anderen. Ze zat twee weken in de gevangenis, maar weet dat mensen jarenlang worden opgesloten en zelfs sterven in Syrische gevangenissen vanwege vermeend politiek activisme.

‘Vandaag een jaar geleden, wist ik dat er plaatsen zijn waar God niet komt,’ schreef Dima op de eerste verjaardag van haar arrestatie, refererend aan de veiligheidstroepen van de Syrische regering.

Hoewel ze die nooit geheelde wond niet graag open haalde, heeft Dima in een ongepubliceerd dagboek met de titel “Het einde van de wereld” voor de eerste maal geprobeerd om haar ervaringen in gevangenschap te verwoorden.

‘Nu weet ik hoe het einde van de wereld eruit ziet,’ schrijft ze.

Het is een muur bedekt met krabbels en niet te ontcijferen woorden geschreven door gevangenen; een muur vol met smeekbeden en aftellingen van eindeloos verdwijnende dagen; een muur die getuigenis aflegt van degenen die proberen geluid te maken uit de onhoorbare kreten die in hun kelen blijven steken.

Ik zou mijn ogen openen en ze sluiten voor een gebed in grote, zwarte letters, alsof de persoon die het had geschreven alle duisternis en opstandigheid die ze in zich had met een laatste smeekbede wilde vrijlaten.

Op gevangenismuren hebben zoveel vrouwen als bloedvlekken hun namen achtergelaten. Met een eyeliner die nog in haar jas zat, met de rand van een knoop, of met hun nagels, krasten ze het wrede gezicht van de waarheid op een gevangenismuur waarop het leven begint en eindigt.

Of misschien schreven ze hun namen alleen maar op om zich ervan te overtuigen dat ze nog bestonden en dat hun namen nog niet waren vergeten.

In haar gevangenisdagboeken, herinnert Dima zich ook de kreten van gevangenen die werden gemarteld. Kreten die te pijnlijk zijn voor “slechts een hart en twee oren”. Ze herinnert zich de dagelijkse “trucjes” die vrouwen gebruikten om te overleven, het wachten op het opengaan van de gevangenisdeuren, het moment dat de bewaker de namen opnoemt van degenen die worden vrijgelaten, het wachten op de aankomst van de “ochtendbus”, de bus waarmee vrijgelaten gevangenen worden vervoerd ‘van een wisse dood naar een mogelijk leven’.

Ze schrijft over haar woede als ze door een bewaker naar een hoek wordt gesleept en wordt gefotografeerd door een officier, bekend als Abu Ali, en niet mag glimlachen.

‘Als hij me maar had laten glimlachen, glimlachen naar alle gezichten die voor het laatst in hun leven zijn gefotografeerd, door Abu Ali.’

Tijdens haar twee weken gevangenschap vraagt Dima's familie nadrukkelijk om volstrekte geheimhouding uit angst voor mogelijke repercussies.

Ook Dima zelf praatte niet graag over haar korte arrestatie vanwege het stigma dat aan politieke gevangenschap kleeft en vanwege het feit dat ze in Syrië een baan in de overheidssector had.

Dima Yousef ziet veel overeenkomst tussen verbanning en gevangenschap: de vervreemding, de eenzaamheid, de onzekerheid en het gevoel dat de tijd is bevroren en haar leven stilstaat.

Dima vindt het moeilijk om zich te bevrijden van de ketenen van herinnering en verlangen waar ze na haar vrijlating uit de gevangenis mee heeft geworsteld.

Haar vrije verzen geven haar kracht en troost.

Het feit dat haar gedichten alleen op haar persoonlijke Facebook-pagina staan, betekent dat Dima's dichterschap nog de bekendheid of lezers moet krijgen die het verdient. Dankzij de vertalingen [en] van Fawaz Azem hebben haar gedichten een onverwacht publiek bereikt toen Shanna Gutierrez, een fluitiste uit Chicago een gedicht van Dima op muziek zette.

Songish [en] betekende veel voor Dima, die ook een groot liefhebster van de fluit is. Het bevestigde opnieuw haar geloof dat poëzie en muziek de kracht hebben om grenzen te overschrijden die zij niet mag overschrijden, en het menselijke gezicht laat zien van een tragedie die meestal wordt gereduceerd tot getallen en geopolitieke grafieken.

Op een reis die nog steeds wordt gemarkeerd door onzekerheid en persoonlijk en gemeenschappelijk verlies, heeft Dima geen idee wat het leven voor haar in petto heeft. Wat ze wel zeker weet is dat afstand eerder in hartslagen dan kilometers wordt gemeten. En Yarmoek leeft voort in elke hartslag.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.