Afgebrande stukken bos voor sojaplantages in een gebied dichtbij Flona Tapajós. Veel ongecontroleerde branden in gebieden die beschermt worden door ICMBio. Foto: Flávio Forner/Infoamazonia
Dit is het derde deel (van vier delen) van de reportage over het “extreme Amazonewoud” [1] [pt] (tekst van Camila Fróis en foto's van Flávio Forner) gemaakt door InfoAmazônia [2] [en], hier gepubliceerd in het kader van een overeenkomst om de inhoud te delen. Lees het eerste [3] en het tweede [4] deel.
Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen die verband kunnen houden met extreme weersomstandigheden? “Aandoeningen van de luchtwegen kunnen gedeeltelijk verband houden met de lage luchtvochtigheid en met de slechte kwaliteit van de lucht. De besmetting van het water tijdens overstromingen is bevorderlijk voor ziektes die overgedragen worden door muggen, zoals dengue (knokkelkoorts) of malaria”, bevestigt Christovam Barcellos van Fiocruz. Het blijkt dat de overstromingsperiodes verband houden met de hoge waterstand teweeggebracht door zware regenval. Dit zorgt voor een opeenhoping van plassen met stilstaand water waarin de larven van de mug (aedes aegypti) zich sterk kunnen vermenigvuldigen, wat vervolgens een toename van het aantal gevallen van dengue tot gevolg heeft.
Volgens deze wetenschapper is het vermijden van het afbranden van bossen een mogelijkheid om de impact van de klimaatverandering op de gezondheid van de mens te verminderen. Het is nodig om voor eens en voor altijd te stoppen met de branden in het Amazonewoud. We hebben nu de technologie om via satelliet de brandhaarden te controleren en zelfs om kaarten te maken die het voorkomen van afgebrande zones in de milieubeschermingsgebieden tonen. Tegenwoordig volstaat het niet meer om te weten wat er gebeurt. We moeten in deze zones patrouilleren en voorkomen dat deze rampen zich ieder jaar opnieuw voordoen.
Darlison Andrade die voor ICMBio werkt, een organisatie die de Braziliaanse eenheden voor natuurbehoud beheert, deelt de bezorgdheid van Christovam. Volgens hem worden deze gebieden letterlijk belegerd door het vuur omdat deze organisatie niet de capaciteit heeft om toezicht te houden op de randgebieden van de beschermde regio's, waar de branden steeds uitbreken.
De snelle verspreiding van branden is slechts een van de gevolgen van plotselinge of langdurige droogte, ze verstoort ook het vervoer, de visvangst en de werkzaamheden van de gemeenschappen. In Jamaraquá wordt maniok gebruikt in de vorm van bloem (farofa) als belangrijkste element van hun voeding. Het verdort in de grond. Ari, een lokale inwoner toont dat hij geprobeerd heeft een afstand van enkele voeten te beplanten in de hoop dat de regen, die niet gekomen is, hem zou helpen: “Wie iets geplant heeft, is alles kwijt, daar kunnen we niets aan doen. Normaal gezien is op dit ogenblik alles klaar om aan de slag te gaan, maar we moeten op de regen wachten om de aarde te kunnen bewerken. Vervolgens zal men ook te laat zijn voor de oogst. En iemand die geen voorraad aangelegd heeft, zal het moeten kopen.”
Een winkeltje in de agglomeratie van Maripá. Foto: Flávio Forner/Infoamazonia
Antônio Nobre, ingenieur biogeochemie bij INPE, vindt dat deze situatie de noodzaak tot het nemen van onmiddellijke actie versterkt. Hoewel de studies die ontbossing en klimaatveranderingen met elkaar in verband brengen nog aan de gang zijn, is het volgens hem nodig om nu te beginnen handelen om nog grotere beschadiging te vermijden. “Als wetenschapper moeten we trachten onze kennis te verbeteren om te begrijpen. De inheemse volkeren hebben hieraan geen behoefte, zij hebben reeds een duidelijke voorstelling van wat er gebeurt.” Hier volgt de boodschap van de inheemse bevolking van het Amazonewoud: “Is het mogelijk dat de blanken niet weten dat indien men het woud verwijdert de regen zal ophouden en als het niet meer regent, zal er niets meer te drinken of te eten zijn?” Dit weten ze reeds. “Ook wij moeten handelen, vaststellen dat het gestopt is met regenen, er de gevolgen uit trekken en het woud herstellen.
De gasten van Pedrinho in Jamaraquá beseffen niet dat de dagen van de vis die geserveerd wordt met maniok in de schaduw van de bomen aan de rand van de rivier wel eens zouden kunnen geteld zijn: de rivier bevindt zich in een rampzalige situatie wat de visvangst betreft en de “cabocles” zijn bezig zich er vanaf te wenden. Ze verkiezen om vlees in de stad te gaan kopen, en een hele voormiddag in de kano door te brengen om een maaltijd te verwerven.
“In de meren in het binnenland is het nog erger. Waar er stilstaand water is, wordt het water zo warm dat de vissen er niet meer tegen kunnen”, vertelt Ildo Santos, 24 jaar. Terwijl hij ons langs een pad in het midden van het woud leidt, legt deze inwoner uit dat in werkelijkheid de meeste meren hier helemaal droog zijn tijdens de “winter”. Het probleem is dat er dit jaar veel verdwenen zijn voor de gebruikelijke datum, wat de dood van vissen tot gevolg heeft die door de bevolking konden worden gebruikt. “Elk jaar voor de droogte in oktober komen de mensen naar hier en vangen vis om een voorraad aan te leggen, maar dit jaar ging het te vlug en toen ze in september aankwamen, was al de vis reeds dood.
Volgens Patrícia Pinho veroorzaakt deze verandering van de weersomstandigheden een gebrek aan voorspelbaarheid, wat bij de inwoners een onzekerheid creëert over de werking van het ecologisch systeem dat het Amazonewoud reguleert. Omwille van deze plotselinge wijziging in de regenperiodes weten de oeverbewoners van de rivier niet meer wanneer ze precies moeten planten, wat de beste periode is voor de visvangst, of hoeveel bloem ze moeten opslaan om het hoofd te bieden aan onvoorspelbare omstandigheden.
Deze expert legt de nadruk op het feit dat deze extreme weersomstandigheden erger geworden zijn door menselijk handelen en vooral door een roofzuchtige visvangst. En hoewel het nationale woud van Tapajós een milieubeschermingsgebied is, geniet de rivier Tapajós zelf, die zijn naam aan het bos geeft, geen enkele bescherming.