[1]De internationale actie van Oxfam ‘Let Them Eat Carbon’ (‘Laat ze koolstof eten’) op de klimaattop van de Verenigde Naties in Durban, Zuid-Afrika, in 2011. Credit: Ainhoa Goma/Oxfam. CC BY-NC-ND 2.0
Dit artikel is gebaseerd op een stuk [2] [en – alle links] geschreven door Bhavna Deonarain voor 350.org, een organisatie die aan een wereldwijde klimaatbeweging bouwt, en wordt opnieuw op Global Voices gepubliceerd als onderdeel van een overeenkomst om de inhoud van het artikel te delen.
Op dit ogenblik voelen mensen over heel Afrika reeds de gevolgen van klimaatverandering. Bewijs toont aan dat de temperatuurwijziging een invloed heeft op de gezondheid, het levensonderhoud, de productie van voedsel, de beschikbaarheid van water en de algemene veiligheid van het Afrikaanse volk.
Volgens de Climate Change Vulnerability Index for 2015 [3], een index over de kwetsbaarheid voor klimaatverandering in 2015, liggen zeven op de tien landen die het meest door klimaatverandering bedreigd worden in Afrika.
Afrika kent een daling van de neerslag in een groot deel van de Sahel en in het zuiden van Afrika, en een stijging in delen van Centraal-Afrika. In de afgelopen 25 jaar verdubbelde het aantal watergerelateerde rampen, zoals overstromingen en droogte, waardoor Afrika een hoger sterftecijfer heeft ten gevolge van droogte dan om het even welke andere regio.
1. Invloed op weerpatronen
[4]Een verlaten, door droogte getroffen dorp in Mauritanië. 01/01/1984. Mauritanië. Foto/John Isaac. CC BY-NC-ND 2.0
Wateroverlast
Watersnood is de meest voorkomende ramp in Noord-Afrika, op de tweede plaats staat Oost-, Zuid- en Centraal-Afrika en West-Afrika komt op de derde plaats (AWDR, 2006 [5]).
In 2001 had in Noord-Afrika de rampzalige overstroming in het noorden van Algerije ongeveer 800 doden als gevolg en economische verliezen ter waarde van circa 400 miljoen $. In Mozambique veroorzaakte de overstroming in 2000 (verergerd door twee cyclonen) 800 doden, trof bijna 2 miljoen mensen waarvan ongeveer 1 miljoen te weinig voedsel had, 329.000 mensen waren dakloos en de landbouwgrond was vernietigd (AWDR, 2006 [5]).
Droogte
Tussen juli 2011 en het midden van het jaar 2012 trof een ernstige droogte de hele regio van Oost-Afrika en was naar verluid “de ergste droogte in 60 jaar.”
2. Invloed op de kwaliteit en de beschikbaarheid van water
[6]De geschatte grootte van de gletsjer op de Kilimanjaro in 1912 en de grootte van de gletsjer in 2002. Credit: Delphine Digout, UNEP/GRID-Arendal.
Waarneembare gevolgen van klimaatverandering op de watervoorraad in Afrika zijn: overstroming, droogte, verandering in de verdeling van de neerslag, het opdrogen van rivieren, het afsmelten van gletsjers en het langzaam verdwijnen van waterpartijen.
West-Afrika
Hele economieën lijden eronder wanneer de waterstand in de enorme rivieren van Afrika daalt. Ghana bijvoorbeeld is helemaal afhankelijk geworden van de hydro-elektriciteit van de Akosombodam op de rivier Volta. Mali is afhankelijk van de Niger voor voedsel, water en transport. Hoewel grote stukken van de rivier momenteel reeds ecologisch verwoest zijn als gevolg van verontreiniging. In Nigeria heeft de helft van de bevolking [7] geen zuiver water.
De gletsjers op de Kilimanjaro
De geleidelijke maar dramatische verdwijning van de gletsjers op de Kilimanjaro is een gevolg van klimaatverandering (IPCC, 2001 [8]). De gletsjers fungeren als een watertoren en verscheidene rivieren drogen nu op. Naar schatting is 82% van het ijs dat op de top van de berg lag, toen het voor het eerst opgetekend werd in 1912, nu verdwenen. (IPCC, 2001 [8])
3. Gevolgen op het gebied van landbouw en voedsel
In heel Afrika verandert het landschap. Droogte, hittegolven en overstroming hebben tot een vermindering geleid van de landbouwopbrengsten en van de productiviteit van de veestapel.
Oost-Afrika kent de ergste voedselcrisis van de 21ste eeuw. Volgens Oxfam hebben 12 miljoen mensen in Ethiopië, Kenia en Somalië dringend behoefte aan voedsel. De neerslag ligt onder het gemiddelde [9]. Het jaar 2010/2011 was het droogste jaar sinds 1950/1951, een ernstig probleem voor een continent waarvan de landbouw bijna volledig afhankelijk is van regen.
4. Gevolgen voor de gezondheid van de mens
[10]Medicatie tegen malaria. Nigeria. Foto: Arne Hoel / Wereldbank. CC BY-NC-ND 2.0
In arme landen die over weinig middelen beschikken om ziekten te behandelen en te voorkomen kunnen klimaatgevoelige ziekten grote gevolgen hebben voor de gezondheid. Voorbeelden van klimaatgerelateerde gevolgen voor de gezondheid omvatten:
- Frequente en ernstige hittestress gekoppeld aan langdurige temperatuurstijgingen.
- De daling van de luchtkwaliteit die vaak gepaard gaat met een hittegolf kan leiden tot ademhalingsproblemen en aandoeningen van de luchtwegen verergeren.
- De gevolgen van klimaatverandering op de landbouw en andere voedselsystemen verhogen de cijfers van ondervoeding en dragen bij tot armoede. Volgens de Climate Change and Environmental Risk Atlas [3] van 2015 van Maplecroft, een bedrijf dat het mondiale risico in kaart brengt, zijn een op vier [11] personen nog steeds ondervoed in de Sub-Sahara van Afrika. Dit samen met de gevolgen van de klimaatverandering maakt het voor de overheden van de regio nog moeilijker om de voedselveiligheid te verbeteren en de spanningen te helpen verminderen.
- De verspreiding van malaria kan versnellen in de gebieden met een grotere kans op neerslag en overstroming. Meer neerslag en temperatuurstijgingen kunnen de verspreiding van denguekoorts tot gevolg hebben.
5. Gevolgen op het gebied van huisvesting
Ernstige overstromingen en intense droogte hebben vele huizen, onderkomens en dorpen in heel Afrika verwoest. Conflicten over hulpbronnen verergeren deze gevolgen en dragen op hun beurt bij tot de voortdurende migratie binnen en tussen landen in Afrika.
Door extreme gebeurtenissen worden veel mensen dakloos, vooral diegene die niet in staat zijn na de rampen met de heropbouw te beginnen door gebrek aan middelen.
“Vluchtelingen uit Zuid-Soedan die in een kamp van de VN verblijven, leven in overstromingswater verontreinigd door afvalwater dat tot aan hun knieën reikt, waardoor sommige families rechtop moeten slapen zodat ze hun kinderen uit het water kunnen houden,” berichtte Al Jazeera in augustus 2014.
6. Gevolgen voor kwetsbare bevolkingsgroepen
[12]Een Ethiopische vrouw draagt een watervat. Foto: 2006 Badadha Kule/IFPRI. CC BY-NC-ND 2.0
Vrouwen, kinderen en bejaarden zijn kwetsbaarder voor de gevolgen van klimaatverandering in Afrika. Vrouwelijke arbeiders krijgen vaak bijkomende taken na extreme weersomstandigheden, als zorgverleners maar ook als reactie vanuit de samenleving op klimaatverandering (bv. mannelijke migratie).
De waterschaarste brengt een bijkomende last mee voor Afrikaanse vrouwen die uren en soms zelfs dagen lopen om water te halen. (IPCC, 2014 [13])
Kinderen en bejaarden lopen meer risico vatbaarder te zijn voor besmettelijke ziekten zoals malaria, voor verminderde inname van voedsel en zijn vaak ook minder mobiel. Bejaarden lopen fysiek gevaar en kunnen zelfs sterven door droogte, hittegolven en bosbranden. Kinderen sterven vaak ten gevolge van honger, ondervoeding, diarree of overstroming. (IPCC, 2014 [13])
7. Gevolgen voor de nationale veiligheid
Gevolgen van klimaatverandering kunnen nationale veiligheidskwesties verergeren en het aantal internationale conflicten vermeerderen. Vaak ontstaan er conflicten over het gebruik van reeds schaarse natuurlijke rijkdommen, vruchtbare grond en water. Toegang tot consistente en betrouwbare waterbronnen wordt enorm gewaardeerd in veel Afrikaanse gebieden. Veranderingen met betrekking tot de periode en de intensiteit van de regenval bedreigen de beschikbaarheid van water en veroorzaken conflicten over deze schaarse hulpbron (IPCC, 2014 [13]).
De volgende 25 jaar [7] zou, volgens een rapport van de Verenigde Naties, toegang tot water wel eens de grootste oorzaak van conflict en oorlog in Afrika kunnen zijn.
De veranderingen in neerslag en temperatuur hebben al een invloed op de landbouwopbrengsten in de Sub-Sahara in Afrika. Dit resulteerde in voedseltekorten, die geleid hebben tot grensoverschrijdende migratie en interregionale conflicten [14] die bijvoorbeeld in Nigeria de politieke instabiliteit aangewakkerd hebben.
8. Effecten op ecosytemen
[15]Babyzeeschildpad in Zanzibar. Foto van Flickr user missy. CC BY 2.0
De klimaatverandering heeft al geleid tot verandering in zoetwater- en mariene ecosystemen in het oosten en zuiden van Afrika, en in ecosystemen op het land in het zuiden en het westen van Afrika. De extreme weersomstandigheden hebben de kwetsbaarheid van sommige ecosystemen in Zuid-Afrika aangetoond. De migratiepatronen, de geografische spreiding en seizoensgebonden activiteit van vele land- en mariene soorten kennen een verschuiving als reactie op de klimaatverandering. De abondantie van soorten en hun interactie is ook veranderd (IPCC, 2014 [13]).
Ondanks het feit dat het Afrikaanse continent het minst bijgedragen heeft tot antropogene factoren die klimaatverandering veroorzaken, wordt Afrika het ergst getroffen.