Mozambique: Schrijver Mia Couto ontvangt prestigieuze prijs na 30 jaar literatuur

[Alle links verwijzen naar pagina's in het Portugees tenzij anders vermeld]

Mia Couto's drie decennia lange carrière is erkend op 27 mei 2013 met de 25ste Camões literatuurprijs, ter waarde van 100.000 euro, algemeen beschouwd als één van de meest prestigieuze prijzen voor Portugeestalige schrijvers. Met 23 boeken op zijn naam, onder andere romans, gedichten en kronieken, vertalingen in 22 talen, is Mia de tweede Mozambikaanse auteur die de prijs in ontvangst mag nemen, na José Craveirinha in 1991.

Het literaire debuut van Mia kwam in 1983 met zijn eerste gedichtenbundel, Raiz de Orvalho. Zijn eerst verschenen roman was Terra Sonâmbula (1992), gezien als één van de twaalf beste Afrikaanse boeken van de 20ste eeuw door het Internationale Boekenbeurs in Zimbabwe (2011). Zijn werk beschrijft de geschiedenis van Mozambique na de koloniale periode, dekolonisatie en politieke onafhankelijkheid [en], zoals Pedro Puro Sasse da Silva, van de Rio de Janeiro Federale Universiteit, duidelijk maakt in zijn literaire blog:

Já nas histórias de Kindzu encontramos inicialmente as previsões de seu pai sobre a independência do país fatos que poucos conheciam. Essa marginalização dos processos políticos do país revela que mesmo com os ditos revolucionários atos de descolonização, a vida do povo não mudou em nada, para eles, ser explorado por um branco ou por um negro em pouco mudava sua vida. Saindo de uma guerra para uma seguida entrada em outra o povo apesar de desconhecer as motivações, sabiam bem como defini-la, assim dizia Taímo: “A guerra é uma cobra que usa os nossos próprios dentes para nos morder.”

(…)

Percebemos, então, através dessa análise, que Terra Sonâmbula é um vivo retrato do povo moçambicano, uma descrição histórica de como a guerra acontece por trás da perspectiva da capital. Um povo que vive na dualidade de um passado rico em mitos e crenças, com um presente duro e cruel.

Al in de verhalen van Kindzu vinden we oorspronkelijk de vooruitzichten van zijn vader op de onafhankelijkheid van zijn land, feiten die weinigen kenden. Deze marginalisatie van politieke processen in het land toont aan dat zelfs de revolutionaire dekolonisatie het leven van het volk in niets heeft veranderd, voor hen maakte het geen verschil of ze nou door een blanke of zwarte werden uitgebuit. Van de ene oorlog in de andere, wist het volk hoe ze de situatie, ook al waren de redenen ervoor onbekend, moesten definiëren, aldus Taímo: “De oorlog is een slang die onze eigen tanden gebruikt om ons te bijten.”

We begrijpen dus, van deze analyse, dat Terra Sonâmbula een levendig portret weergeeft van het Mozambikaanse volk, een historische beschrijving van hoe de oorlog zich afspeelt achter het perspectief van de hoofdstad. Een volk dat leeft in een tweestrijd van een rijk verleden in mythes en geloven, en een hard en wreed heden.

Eén van Mia's andere boeken, Cada Homem é Uma Raça (1990), gaat het rassenperspectief binnen de Mozambikaanse identiteitspolitiek na, zoals duidelijk wordt gemaakt door Willian Conceiçao van de Federale Universiteit van Santa Catarina in Brazilië:

Entre os mortos e vivos. O colonial e o independente. Entre raças? Cada homem é uma raça, possui algo que é próprio, todos com seus conflitos, vivenciado de formas especificas. “A pessoa é uma humanidade individual. Cada homem é uma raça, senhor polícia” [Aspas internas de Mia Couto].

Tussen de doden en de levenden. De gekoloniseerde en de onafhankelijke. Tussen rassen? Elke man is een ras, bezit iets wat eigen is, allen met hun conflicten, levende op een specifieke wijze. “De persoon is een individuele mensheid. Elke persoon is een ras, meneer de Agent” [interne aanhalingstekens van Mia Couto].

By Luis Miguel Martins from Portug

Foto: Luis Miguel Martins/ CC-BY-SA-3.0/ via Wikimedia Commons

Een politiek thema dat veel besproken wordt in het werk van Mia is de Mozambikaanse koloniale onafhankelijkheid van Portugal. De inleiding van het boek Cronicando (1988), zoals aangegeven door Sermos Galiza, geeft inzicht in de schrijver zelf:

Os intelectuais europeus olharam-no, ao conhecê-lo, com surpresa: era um jovem apesar de ter nome feminino (Mia), era um branco (cabelos louros, olhos claros) apesar de ser africano”, escreve Fernando Dacosta no prefacio de Cronicando, para explicar a posição do escritor no mundo, que responde à própria origem do género humano, “desobedecer aos mapas e desinventar bússolas, sua vocação é a de desordenar paisagens”, diz o escritor.

“De Europese intellectuelen keken hem met verbazing aan: hij was een jonge man maar met een vrouwelijke naam (Mia), een blanke man (blond haar, lichte ogen) maar een Afrikaan”, schrijft Fernando Dacosta in de inleiding van Cronicando, om de positie van de schrijver in de wereld te verduidelijken, die antwoordt op de oorsprong van het menselijk geslacht zelf “kaarten ongehoorzamen en kompassen onontdekken, zijn roeping is het landschap op stelten zetten”, zegt de schrijver.

Liliane Lobo, van de Lusophone Universiteit in Lissabon, schrijft over de literaire stijl van Mia in haar blog:

A sua escrita apela o lado mais “natural” das coisas, explorando a ligação humana à terra, à natureza. As suas obras têm levado a língua portuguesa além fronteiras, enaltecendo sempre a sua estreita ligação com as tradições e cultura africanas. Mia Couto rejeita a ideia que a lusofonia seja um sentido singular, considera que existem várias lusofonias.

Zijn schrijven appelleert de meest natuurlijke kant van de dingen, het onderzoekt de menselijke connectie met de aarde, de natuur. Zijn werk heeft de Portugese taal over haar grenzen getrokken, altijd met prijs voor zijn korte banden met Afrikaanse tradities en cultuur. Mia Couto verwerpt het idee dat Lusophonia één enkele zin heeft; hij meent dat er meerdere Lusophonia's zijn.

In een recente toespraak in Figueira da Foz, Portugal, beschouwt Mia het concept van Lusophonia – de groep Portugeestalige landen – in antwoord op vragen van het publiek, zoals te zien is in de onderstaande video:

Mia zegt dat:

(…) [A] certa pressa em proclamar a lusofonia assim como o nome dessa família(…) Agora há uma reação inversa que foi criada porque é preciso perceber que Moçambique tem outras línguas (…) que são suas, que são línguas maternas, que a maior parte dos moçambicanos não falam português no seu cotidiano, falam outras línguas e tem com essas línguas essa relação de amor que nós todos temos com a língua materna(…)

(…) Er bestaat een zekere haast in het verkondigen van Lusophonia evenals de naam van deze familie (…) Nu is er een tegenreactie die is ontstaan omdat begrepen moet worden dat Mozambique andere talen heeft (…) die eigen zijn, die moedertalen zijn, dat de meerderheid van de Mozambikanen geen Portugees spreekt in zijn dagelijks leven, men spreekt andere talen en heeft met die talen dezelfde liefdesverhouding als wij allen hebben met onze eigen moedertaal (…)

Geboren op 5 juli 1955 in Beira Stad van Portugese ouders, is Mia Couto's doopnaam António Emílio Leite Couto [en]. In 1971 verhuisde hij naar Lourenço Marques, tegenwoordig Maputo, hoofdstad van Mozambique. Hij verliet zijn studie medicijnen en koos voor een carrière in de journalistiek in 1974, waarna hij bijdrages gaf aan A Tribuna, Notícias en het Mozambikaanse Informatie Agentschap (AIM). In 1984 keerde Mia terug naar de universitaire leven en studeerde af in de biologie aan de Universiteit Eduardo Mondlane, waar hij momenteel nog werkzaam is als docent.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.