Balkan: Herdenking van de oorlog in Bosnië, 20 jaar geleden

Alle links verwijzen naar pagina's in het Engels, tenzij anders aangegeven.

Een rode plastic stoel voor elke inwoner van Sarajevo die sinds het begin van de oorlog 20 jaar geleden is gedood. Een hele straat vol rode stoelen, allemaal leeg, met uitzondering van een paar bloemen op sommige stoelen. De 11.541 mensen voor wie de stoelen bedoeld zijn, zijn er niet meer.

Op 6 april bezochten duizenden mensen dit indrukwekkende geïmproviseerde gedenkteken in de hoofdstraat van Sarajevo, om de slachtoffers te gedenken van het Beleg van Sarajevo, dat duurde van 5 april 1992 tot 29 februari 1996 (kijk voor meer foto's van het gedenkteken hier, hier en hier).

Rode stoelen in de hoofdstraat van Sarajevo om het begin van de Bosnische oorlog 20 jaar geleden te gedenken. 11.541 rode stoelen staan voor de 11.541 mensen die tijdens het Beleg van Sarajevo (1992-1995) werden gedood. Foto van SULEJMAN OMERBASIC, copyright © Demotix (04/06/12).

Rode stoelen in de hoofdstraat van Sarajevo om het begin van de Bosnische oorlog 20 jaar geleden te gedenken. 11.541 rode stoelen staan voor de 11.541 mensen die tijdens het Beleg van Sarajevo (1992-1995) werden gedood. Foto van SULEJMAN OMERBASIC, copyright © Demotix (04/06/12).

Online wordt er veel geschreven over deze treurige herdenking; talloze herinneringen, foto's en overdenkingen over de betekenis van wat zich in de jaren 90 in Bosnië heeft afgespeeld (onder andere hier, hier, hier, hier en hier).

Damir Šagolj is een Bosnische fotojournalist en overlevende van het beleg. In oktober 2011 publiceerde hij een aangrijpend fotoverslag van zijn bezoek aan de gevangenis voor oorlogsmisdadigers in Den Haag, ook wel het “Den Haag Hilton” genoemd. Op 5 april schreef hij dit artikel over zijn herinneringen aan de oorlog en aan zijn werk tijdens de oorlog:

[…] Mijn foto's van 1992-1995 heb ik niet meer. Ik heb er veel gemaakt – vooral van dode mensen, van vernietiging. Er waren maar weinig foto's waar leven op te zien was. In november 1995, toen er een einde kwam aan de beschietingen en een andere oorlog werd voortgezet, heb ik mijn foto's achtergelaten; ik wilde ze niet meer hebben.

Niet erg slim, maar dat is wat ik op dat moment wilde – vergeten, alles achter me laten. Naar de toekomst kijken.

Alles wat ik nu nog heb, zijn de kieren in mijn geheugen waardoor ik mij levens kan voorstellen voordat we slechts statistieken werden. Alleen het onkruid groeit nog rond de ruïnes, zoals nagels en haar op dode lichamen – bij wijze van herinnering.

Ik bewaarde al mijn foto's in één kamer, in mijn voormalige legereenheid in de Vrazovastraat. Ik kwam elke dag langs dat gebouw en ik hoefde alleen maar mijn sleutel te gebruiken die ik nog jaren heb bewaard en mijn foto's op te halen. Ik heb het niet gedaan. Toen kocht een rijke man het gebouw en mijn archief eindigde daar waar ik wilde dat het zou eindigen – op de vuilnisbelt.

Hoe ik ook probeer uit te leggen wat ik heb gedaan, het heeft geen zin. En dan, een moment later, klinkt het weer heel logisch.

Kort daarna werd het allemaal heel abstract – de gezichten werden vormen, de namen werden statistieken, de levens werden skeletten… Ik durf niet meer op mijn geheugen te vertrouwen, het is selectief en vaag.

Daarom was het belangrijk voor Sarajevo om mensen van buiten te hebben die sterker en nuchterder waren. Zij komen deze dagen samen in Sarajevo voor een grote reünie. Waarschijnlijk begrijpen maar heel weinigen van hen hoe belangrijk het was wat ze deden in 1992-1995.

Zonder hen zou de geschiedenis worden geschreven door degenen die de mensen hebben gedood.

Dank jullie wel.

Er is een Facebook-pagina, Sarajevo 2012: A Meeting of War Reporters & Sarajevo Friends, opgezet voor de reünie van de journalisten. Op de pagina staan een programma van de activiteiten en foto's en berichten van een aantal van de journalisten die bij de reünie aanwezig konden zijn. Edward Serotta, journalist, fotograaf en directeur van Centropa.org, schreef:

[…] Afgelopen weekend was één lange emotioneel geladen ervaring – het leek wel of ik een elektrisch geladen kabel vast had en zodra ik losliet, voelde het alsof alles wegstroomde. Tijd doorbrengen met zo veel mensen die ik respecteer en die alles hebben gedaan om dit verhaal twintig jaar geleden naar buiten te brengen was, in ieder geval voor mij, een louterende ervaring. […]

We hadden indertijd allemaal hetzelfde doel (degenen die naar Sarajevo kwamen voor de reünie en degenen die er nu niet bij waren): getuige zijn – fotograferen, vastleggen, documenteren – van de gebeurtenissen die lieten zien hoe de zogenaamde beschaafde wereld zichzelf levend aan het verslinden was. We riskeerden er onze levens voor en we trotseerden voortdurend allerlei gevaren – en we leefden heel intens. […]

Al die intensiteit die we in ons werk stopten en al die toewijding om de gruwelijkheden en de moed vast te leggen, de grote en de kleine verhalen, liggen nu ver achter ons. […] Maar tijdens één stormachtig weekend in april 2012 kwamen een paar van ons bij elkaar en herinnerden we ons wat we hadden gedeeld, waar we verslag van hadden gedaan, hoe we hadden geleefd, en hoe we probeerden te helpen – op de beperkte manier waarop we konden.

Fotojournalist Gary Knight plaatste dit bericht:

Ik zit in mijn studio in Boston en ik denk terug aan de afgelopen vier dagen in Sarajevo – waarschijnlijk een van de meest emotionele ervaringen in mijn leven. Een bitterzoete omhelzing met een stad en geliefde vrienden waarmee ik zoveel ingrijpende ervaringen heb gedeeld tijdens de ultieme wanhoop van het beleg. Hoe geweldig het ook was om jullie allemaal weer te zien, ik blijf me afvragen hoe vrede zo kon ontsporen. Bosnië verdiende een betere vrede dan het van Dayton kreeg. Ik heb sinds de oorlog in Bosnië over de hele wereld gereisd, maar ik heb zelden een plek gezien die zo ongelooflijk deprimerend is. Er is nog veel wat we hier kunnen doen………..

Zdenka Pregelj (@CountessBezuhov), een inwoonster van Sarajevo die de stad fotografeert sinds 2005, plaatste het videoverslag van de reünie van journalisten dat Nic Robertson voor CNN maakte en schreef:

Dit is heel emotioneel voor mij. Ik werkte indertijd voor de televisie in Sarajevo en ik overlegde elke dag met Nic en Chris. Bedankt Nic dat je na 20 jaar bent teruggekomen.

Een Bosnische moeder, Berina Hodzic, legt een bloem op een van de rode plastic stoelen die in de hoofdstraat van Sarajevo werden neergezet om het begin van de Bosnische oorlog 20 jaar geleden te herdenken. Foto van SULEJMAN OMERBASIC, copyright © Demotix (04/06/12)

Een Bosnische moeder, Berina Hodzic, legt een bloem op een van de rode plastic stoelen die in de hoofdstraat van Sarajevo werden neergezet om het begin van de Bosnische oorlog 20 jaar geleden te herdenken. Foto van SULEJMAN OMERBASIC, copyright © Demotix (04/06/12).

De afgelopen paar weken hebben YakimaGulagLiteraryGazett en Sarajevo Seyahatname links gepubliceerd naar berichtgeving in de media en op blogs van de herdenking van de oorlog in Bosnië. Sarajevo Seyahatname plaatste een link naar dit korte artikel van het Tumblr-blog Pictures of War, over een “aantal van de anonieme helden van het beleg van Sarajevo”: een foto van James Mason uit 1992 van vuilnismannen in Sarajevo met als bijschrift:

“Het werk van vuilnismannen in Sarajevo was waarschijnlijk net zo gevaarlijk als dat van de soldaten aan het front. Velen van hen werden tijdens hun werk gedood, doodgeschoten door scherpschutters of door artilleriegeschut. Zonder de vuilnismannen zou de stad zijn geworden tot een middeleeuws moeras van vuil en ziekte.”

Een andere foto van James Mason is gebruikt om een artikel over de herdenking [sr] te illustreren dat is gepubliceerd in de Servische online krant e-novine.com. De links naar dit artikel en een aantal andere artikelen (waaronder dit artikel [sr] over de herdenkingsbijeenkomst die in Belgrado werd georganiseerd door Žene u crnom (“Vrouwen in het Zwart”)) zijn afkomstig uit een reactie van Pedja Popovic uit Belgrado op het verslag van BalkanInsight waarin stond dat “niemand van de Servische regering de herdenking van het begin van de Bosnisch-Servische bezetting [van Sarajevo] op 6 april zal bijwonen”. Popovic schreef:

Niet alle media in Servië hebben deze trieste herdenking genegeerd. […]

Op de foto van James Mason, die in de winter van 1993 is genomen, is een meisje te zien met een paar broden in haar armen en een rij mensen op de achtergrond. Dit is het bijschrift van de fotograaf:

Distributie van brood
Sarajevo

Dit meisje heeft net het rantsoen brood voor haar familie ontvangen. Ik was op stap met een jochie van 11 en hij liet me zien waar in de stad je veilig kon lopen. Hij kende het meisje van school en ze was blij hem te zien. Het is verbazingwekkend hoe snel de kinderen in Sarajevo zich hebben aangepast aan de oorlog.

Lezer Lalos plaatste de volgende reactie op de foto op e-novine.com [sr]:

Rasplaka me ona slika sa devojčicom koja je puna sreće jer drži nekoliko vekni hleba u naručju.

Prokleti ratovi i oni koji su bombardovali Sarajevo.

Ik moest huilen van deze foto van het meisje dat heel blij is omdat ze een paar broden heeft gekregen.

Ik vervloek oorlogen en degenen die Sarajevo hebben gebombardeerd.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.