Global Voices in het Nederlands » Marokko: De nalatenschap van een vrijdenker

^[1]

Medersa van Piero Sierra op Flickr

De dood van de Marokkaanse filosoof en sociaal theoreticus, Mohammed Abed al-Jabri ^[2] [en], heeft niet veel aandacht gekregen in de media. Toch zijn de bijdragen die al-Jabri gedurende de laatste decennia aan de moeizame strijd tussen het rationele en religieuze denken heeft geleverd, waarschijnlijk nooit zo van belang geweest als nu. Gedurende de laatste weken is de man en zijn werk massaal eer bewezen, maar de dood eerder deze maand van één van de meest liberale Arabische denkers mag dan een vloedgolf van waardering hebben opgeroepen, die heeft ook wat er onder de oppervlakte sluimert binnen de Arabische intelligentsia naar boven gebracht, een intelligentsia die tot op het bot is verdeeld langs de scheidslijn van hartstochtelijk liberalisme en overtuigd conservatisme. In de blogosfeer en op de sociaalnetwerksites vallen de reacties uiteen in twee kampen, enerzijds zijn er degenen voor wie het denken van Jabri een brug heeft geslagen tussen de traditie en de moderniteit en anderzijds degenen die in het werk van de filosoof de zoveelste aanval op het religieus gezag zien. Hier dan een greep uit de reacties.

Abdeslam Ben Abdelali heeft bij al-Jabri gestudeerd. Op al-Awan, een bloggersforum over filosofische en actuele onderwerpen, maakt hij ons deelgenoot van zijn gedachten ^[3] [ar] over de onlangs overleden filosoof:

[ كان الجابري يعلم ] أنّ الوقت هو وقت زرع البذور. الا أنّ زرع البذور لا يمكن البتّة أن يتمّ من غير جذور ووعي تاريخيّ. لذا وجب علينا أن ننفتح على التراث، على تراثين: التراث العربي الاسلامي وكذا على التراث الانساني، الا أنّ كلّ تملّك لما يسمّى تراثا انسانيا لا بدّ أن يتمّ عبر خصوصية هي خصوصيتـ”نا”.

Al-Jabri wist dat het tijd was om de zaden te planten. De geplante zaden kunnen echter alleen ontkiemen in een veld waarin er kennis omtrent de herkomst van het zaad en enig historisch besef bestaat. Dus moeten we ons openstellen voor de traditie, twee verschillende tradities: de Arabisch-islamitische traditie alsook de humanistische traditie. We moeten er echter wel van doordrongen zijn dat we, voor zover we elementen uit het humanistisch erfgoed overnemen, dit moet worden gedaan vanuit onze eigen unieke optiek.

Mustafa Lemoueden blogt op SidiSlimane.com. Hij schrijft ^[4] [ar]:

لم يحدث أن تنازل الجابري يوما عن توجهه، وعن أفكاره، رغم كل الصعاب والعراقيل التي صافته، ومن ذلك طبعا عدم رضى بعضهم على كتباته التي تفتت الموروث الثقافي برمته، وقد انبرى بعض أشباه الكتاب للرد عنه ومحاولة دحض خلاصاته المخلخلة لعدد من المفاهيم، ومن المفجعات/المضحكات أن هناك جهات بالمشرق أفتت ب”هدر دمه”

Al-Jabri is altijd pal achter zijn posities en ideeën blijven staan, ondanks alle moeilijkheden en obstakels, inclusief de onzekerheid die zijn geschriften bij velen waarschijnlijk heeft teweeggebracht, aangezien hij bezig was met forensische precisie het gehele culturele erfgoed in zijn elementen te ontleden. Dat heeft vele pseudo-schrijvers aangezet tot een poging hem van repliek te dienen en zijn conclusies en onthutsende denkbeelden te ontzenuwen. Het trieste/ironische is dat sommige groepen op een gegeven moment decreten gingen uitvaardigen waarin werd opgeroepen om hem monddood te maken.

Er zijn talrijke reacties binnengestroomd vanuit de hele regio. Mohammed Omar is een Jordaanse blogger. Hij schrijft ^[5] [ar]:

[كنت أعيش في] حلقة مفرغة إذن، حلقة تدور حول نفسها تبحث عن إجابة السؤال “البسيط”، الذي طرح قبل 150 عاما، مع “بداية عصر النهضة العربية”، ويعاد طرحه يوميا منذ “خمسين عاما على هزيمة الثقافة العربية”،، لماذا تخلفنا وتقدم غيرنا؟…
بهذا السؤال بدأ الجابري مشروعه في نقد “العقل العربي”،،، وأسس لمفهوم “العقل المستقيل”،،،
عندما تعرفت على مؤلفات الجابري حينها، اختلفت كل نظرتي، لا بل وطريقة حياتي، فلم اعد ذاك الشاب الذي تكفيه النصوص وحفظها، ولا يكفيه الإعجاب بالجمل الثورية، وبالشخوص،،،
الجابري هو بداية رحلتي من اليقين إلى الشك، هو “لحظة وعي”، اشراقة،،،

Ik leefde in een vicieuze cirkel, in een lus die in zichzelf bleef hangen, waarbij ik naar een antwoord zocht op die “simpele” vraag die 150 jaar geleden aan het begin van de “Arabische renaissance” werd gesteld en die we onszelf elke dag weer opnieuw stellen sinds “het fiasco van de Arabische cultuur” 50 jaar geleden: waarom boeken anderen voortgang terwijl wij achterblijven?
Die vraag was het uitgangspunt van al-Jabri’s project voor “De kritiek van de Arabische rede” en is de basis van zijn notie “de berusting van de rede”. Toen ik voor het eerst al-Jabri’s werk ontdekte, bracht dit een totale verandering in mijn zienswijzen teweeg en zelfs in de manier waarop ik leefde. Ik was niet meer die jonge man die alleen maar sommige teksten las en uit het hoofd leerde of die zich louter tevredenstelde met het bewonderen van revolutionaire kreten en persoonlijkheden.

Al-Jabra is het begin van mijn enerverende weg van zekerheid naar twijfel. Hij is het moment van mijn bewustwording, een verlichting.